This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual personal, non-commercial purposes.
and we request that you use these files for
* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. con/]
PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM,
SIVE LATINORUM, SIVE GR/ECORUM,
QUI AB ΑΥΟ APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILUII TRIDENTINI (ANNO 1515) PRO LATINIS ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1459) PRO GRAECIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC/E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA ECCLESLE SJECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EPITIONES ACCURA TISSIMAS, INTER S£ CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLA TAS, PERQUAM DILIGEN- TER CASTIGATA ; DISSEATATIONIBUS, COHMENTARIIS VARIISQUE LECTIONIRUB CONTINENTER ILLUSTRA TA ; OMNIBUS OPER!BUS ΡΟΒΤ AMPLISSIMAS EDITIONES QU/£ TRIBUS NOVISSIMIS S/ECULIS DEDENTUR ABSOLUTAS DETECTIB, AUCTA ; INDICIBUS ARTICULARIRUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGU- LAWUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICAN- TIBUS, ADORNATA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIIABETICIS, CHRONOLOGICIS, STATI- STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGCICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM DOGMATICUM, MORALE, LITUR- GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PRAESERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, quo CONSULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
JN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCIUPTUIUE SACR/E, £X QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUR/E VERSUS, A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 81. PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, CHART. QUALITAS, INTEGRITAS TEYTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA 5IBIQUE IN TOTO PATROLOGIA DECURSU CONSTANTER SIMILIS, PRETI] EXIGUITAS, PRSERTIMQUE ISTA COLLECTIO UNA, METILODICA ET CIRONOLOGICA, SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS πιο iLLIC SPARSORUM,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIRUS ET MSS. AD OMNES KTATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS , COADUNATORUM.
SERIES GR/ECA PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORRKSQUE ECCLESLE GRJECAE : . AS. BARNABA AD PHOTIUM,
ACCURANTE J.-P. MIGNE, Bibiliotheco cleri universe , SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICA£ RAMOS EDITORR.
Hs | |
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIA, IN DUAS PARTES PIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GR/ECO-LATINA, LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA STAT. MOXVE FOST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GRAECA DCPLIC! EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRAECUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE- CTITUR, ET AD ΝΟΝΕΝ ET CENTUM VOLUMINA PERVENIT, 8ED SINE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC YERSIONEM TANTUM EXHIBET, IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA DIE DECEMBRIS 1860 OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQUE VOLUMEN GRAECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE WERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETI!I JIUJUS BENEFICIO FRUATUR EM- PTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE GRAECAM SIVE LATINAM, $26 VOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ET 272 TRO MINORI ABSQUE INDICIRUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT; SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI- TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA AQUABUNT. ATTAMEN, 8! QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM COLLECTIONEM CR/ECO-LATINAM, VEL EAMDEM EX GR/ECO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM YEL PRU SEX FRANCIS OBTINEBIT. 18T4 CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGIA NONDUM EXCUSIS APPLICANTURB.
— — IÓ RÀ
PATROLOGIA GRECE TOMUS XLY.
5. GREGORIUS NYSSENUS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM, IN VIA DICTA /AMBOISKE, OLIM PROPE ORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1863
.
AVIS IMPORTANT.
"A € *
D'aprés υπὸ déslois protidéntielles qui régissent le monde , rarement les ceuvres au-dessus de l'ordinaire se font sans contradictions plus ou moins fortes et nombreuses. Les Ateliers Catloliques ne pouvaient guére échapper à ce cachet divin de leur utilité. Tantót on a nié leur existence ou leur importance; tantót op a dit qu'ils étaient fermés ou qu'ils allaient l'étre, Cependant ils poursuivent leur carriére depuis 21 ans, et les productions qui en sortent deviennent de plus cn plus graves et soignées : aussi parait-il ceriain qu'à moins d'événements qu'aucune prudence jumaíne ne saurait prévoir ni empécher, ces Ateliers ne se fermeront que quand la Bibliothéque du Clergé sera verminée en ses 2,000 volumes in-i* Le passé parait un sür garant de l'avenir, pour ce wil y aà espérerou à *raindre. Cependant, parmi les calomnies auxquelles ils se sont trouvés en butte, il en cst deux qni ont été conti- tuellement répétées, parce qu'étant plus capitales, leur effet entrainait plos de conséquences. De petits et ignares eoncurrents «e sont donc acharnés, par leur correspondance ou leurs voyageurs, à répéter partout «(ue nos EBitlons €taient mal corrigées et mal imprimées. Ne pouvant attaquer le fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sont que les chefs-d'eeuvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tousles temps et dans tous les pays, il fallait bien se rejeter sur la forme dans ce qu'elle 3 de plus sérieux, la correction et l'imoression; en effet, les chefs-d'asuvre méme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en était inexact ou illisible.
Ἡ est trés-vrai que, dans le principe, un succés inoui dans les fastes de la Typographie ayant forcé l'Editeur de recourir aux mécaniques, afin de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages à moindre prix, quatre volumes du deuble Cours d'Ecriture sainte et de T héologie furent tirés avec la correction insuffisante donnée dans les impri- meries à presque tout ce qui s'édite; il est vrai aussi qu'un ceriain nombre d'autres volumes , appartenant à diverses l'üblications, furent imprimés ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps éloignés, les mécaniques ont cédé le travail aux presses à bras, et l'impression qui en sort, sans étre du luxe, attendu que le luxe jurerait dans des ouvrages d'une Llelle nature, est parfaitement convenable sous tous les rapports. Quant à la correction, il est de fait qu'elle n'a jamais été portée si loin dans aucune édition ancienne ou contemporaine. Et commenot en serait-il antrement, aprés toutes les peines et toutes les dépenses que nous subissous pour arriver à ριξε nos épreuves de toutes fautes? L'habitude, en typographie, méme dans les meilleures maisons, est de ne cor ger que deux épreuves εἰ d'en conférer une troisiéóme avec la seconde, sans avoir préparé en rien le manuscrit de l'auteur.
Danus les Ateliers Catholiques 1$ différence est presque incommepnsurable. Àu moyen de cofrrecteurs blanchis sous le harnais et dont.le coup d'ail typographique est sans pitié pour les fautes, on commence par préparer !3 copie d'un bout à l'autre sans en excepter un seul mot. On lit ensuite en premiére épreuve avec la copie ainsi préparée. On lit en seconde de la méme maniére, mais en coliationnant avec la premiére. On fait la mCme chose en tierce, en colla- tionnant avec 1a seconde. On agit de méme en quarte, en collationnant avec la tierce. On renouvelle la méme ορό- ration en quinte, enu collationnant avec la quarte Ces collationnements ont pour but de voir si aucune des fautes signalées a1 bureau par MM. les correcteurs, sur ]a marge des épreuves, n'a échappé à MM. les corrigeurs sur le marbre et le métal. Aprés ces cinq lectures entiéres contrólées l'une par l'autre, e: en dehors de la préparation ci-dessus mentionnée, vient une révision, et souvent il en vient deux ou trois; puis l'on cliche. Le clichage opéré, par conséquent la pureté du texte se trouvant immobilisée, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout.de l'é- preuve à l'autre, on se livre à une nouvelle révision, et le tirsge n'arrive qu'aprée ces innombrables précautions.
Aussi y a t-il à Montrouge des correcteurs de toutes les nations et en plus grand nombre que dans vingi-cinq imprimeries de Paris réunies ! Aussi encore, la correction y codte-t-elle autant que Ia composition, tandis qu'ailleurs elle ne eoüte que le dixiéme ! Aussi en(in, bien que l'assertion puisse paraitre téméraire, l'exactitude obtenue par lant de frais et de soins, fait-elle que la ginpart des Editions des Ateliers Catholiques laissent bien Join derriére elles €eiles πιβπιο des célébres Déncdictins Mabillon et Moutfaucon et des célébres Jésuites Petau οἱ Sirmond. Que l'on compare, en effet, n'importe quelles feuilles de leurs éditions avec celles des nóires qui leur correspondent, en grec comme en latin, on se convaincra que l'invraisemblable est une réalité.
D'ailleurs, ces savants éminents, plus préoccupés du sens des textes que de la partie typographique et n'étant point correcteurs de profession, lisaient, non ce que portaient les épreuves, mais ce qui devait s'y trouver, leur
aute intelligence suppléant aux fautes de l'édition. De plus les Bénédictins, comme les Jés"ites, opéraient presque toujours sur des manuscrils, cause perpétuelle de la mutiplicité des fautes, pendant que les Ateliers Catholiques, dont le propre est surtout de ressusciler la Tradition, n'opérent le plus souvent que sur dcs imprimés.
Le R. P. De Buch, Jésuite Bollandiste de Bruxelles, nous écrivait, il y a quelque ἰοπρν, n'avoir pu trouver en dix-huit mois d'étude, une seule faute daus notre Patrologie latine. M. Denzinger, professeur de Théologie à l'Uni- versité de Wurzbourg, et M. Reissmann, Vicaire Général de 1a méme ville, nous mandaient, à la date du 19 juillet, n'avoir pu également surprendre une seule faute, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrologie. Entin, le savant P. Pitra, Bénédictin de Solesme, et M. Bonetty, directeur des Annales de philosophie chrétienne, mis au déül de nous convaincre d'une seule erreur typographique, ont été forcés d'avoucr que nous n'avions pas trop présumé de notre parfaite correction. Dans le Clergé se trouvent de bons latinistes et de bons hellénistes, et, ce qui est plus rare, des hommes trés-positifs et trés-pratiques, eh bien ! nous leur promettons une prime de 25 centimes par chaque faute qu'ils découvriront dans n'importe lequel de nos volumes, surtout dans les grecs. .
Malgré ce qui précéde, l'Editeur des Cours complets, sentant de p'us en plus l'importance et méme la nécessité d'une correction parfaite pour qu'un ouvrage soit véritablement utile et estimable, se livre depuis plus d'un an, et est résolu de se livrer jusqu'à la fin à une opération longue, pénible et coülteuse, savoir, la révision entiére et universelle de ses innombrables clichés. Ainsi cliacun de ses volumes, au fur et à mesure qu'il les remet sous presse, est corrigé: mot pour mot d'un bout à l'autre. Quarante hommes y sont ou y seront occupés pendant 10 ans, et une somme qui ne saurait étre moindre d'un demi million de francs est consacree à cet important contróle. De cette maniére, les Publications des Ateliers Catholiques, qui déjà se distinguaienL entre toutes par la supériorité de leur correction, n'auront de rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni dans aucun pays;.car quel est l'éditeur qui pourrait eL voudrait se livrer APRES COUP à des travaux sí gigantesques et d'un prix si exorbitant ? ll faut certes étre bien pénétré d'une vocation divine à cet effet, pour ne reculer ni devant la peine nl devant la dépense, surtont lorsque l'Europe savante proclame que jamais volumes n'ont été édités avec tant d'exactilude que ceux de Ja Bibliothéque universelle du Clergé. Le présent volume est du nombre de ceux révisés, et tous ceux qui le seront à l'avenir porteront cette note. En conséquence, pour juger les productions des Alcliers Cafholiques sous le rapport de la correction, il ne faudra prendre que ceux qui porteront en ἰδιο l'avis ici tracé. Nous ne reconnaissons que cetto édilion et celles qui suivront sur nos planches de métal ainsi corrigées. On croyait autrefois que la stéréotypie immobilisait les fautes, attendu qu'un cliché de mélal n'est point élastique pas du tout, il introduit !a P rfection, car on a trouvé le moyen de le corriger jusqu'à extinction de fautes. 'Hébreu'a été revu par M. Drach, le Grec &ar des Grecs, le Latin et le Francais par les premiers correcteurs de la capitale en ces langues.
Nous avons la cousolation de pouvoir finir cet avis par les réflexions suivantes : Enfin, notre exemple c fini par epranier les grandes publications en Italie, en Allemagne, en Belgique et en France, par les Canons gre«s 4e Rome, le Gerdil de Naples, le Saint Thomas de Parme, l'Encyclopédie religieuse de Munich, le recueil des déclarations des sites de Bruxelles, les Bollandistes, le Suarez et le Spicilége de Paria. Jusqu'ici, on n'avait su réimprimer que des euvrages de courte haleine. Les 1n-4*, oà s'engloutissent les in-folio, faisaient peur, et on n'osait y Loucher, pat
.€rainte de se noyer dans ces ablmes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer à nous imiter. Bien plus,
sous notre impulsion, d'autres Editeurs se préparent au Bullaire universel, aux Décisions de toutes les Congrégations, à une Biographie et à une Histoire générale, etc., etc. Malheureusement, la plupart des éditions déjà faites ou qui se fon, sont sans autorité, parce qu'elles sont sans exactitide; la correction semble en avoir été faite par des aveugle. soit qu'on n'en ait pas senti la gravité, soit qu'on ait reculé devant les frais; mais patience i une reproduclier correcte surgira bientot, ne füt-ce qu'à la lumiére des écoles qui se sont faites ou qui se feront encore.
TRADITIO CATHOLICA.
SAECULA 1V-V, ANNUS 501.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XLV CONTINENTUR.
Que sieliula pramolantur, ea nunc primum inter opera Gregorii N ysseni comparent.
S. GREGORIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.
Monitum in scripta nonnulla que in duplici editione Gregorii Nysseni deerant
et huic novissimo accedunt. S. GaEGORII ΝΥΘΘΕΝΙ SCRIPTA DOGMATICA.
Oratio catechetica niagna.
De Pythonissa ad Theodosium episcopum.
Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.
De fide ad Simplicium.
Contra fatum, disputatio cum ethnico philosopho. Tractatus adversus Grecos.
De anima.
Epistola canonica ad Letoium Melitinensem. Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto. Contra Eunomium libri duodecim.
* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio.
Adversus eumdem.
* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana. * De Spiritu sancto adversus Pneumatomaclhos Macedonianos. Veriarumnatuz-: 0 ::$j
hd - v | 9 DERE ὃν . JERMENE . . E -"""" e 9 "ow o7
1 * 9 .. νο. Ὅ ». οἳς 9 ος 9”. ο νο zw... nn ος - - - σσ οὐ ο. "' ο . νο ο νο ) M εστι : .* » € - A . " e,* .
Parisis. — Ex Typis J.-P. MIGNE,
col.
PARS II. -- DOGMATICA.
ANDREE GALLANDII MONITUM
IN CRECORII NYSSENI SCRIPTA NONNULLA QUA ΙΝ DUPLICI EDITIONE OPERUM. S. PATRIS DEERANT (a).
I. Editis jamdudum Gregorii Nysseni Operibus, Α tur; cum verba illa Chrysostomi pannum csse huic
plurima nunc demum fit accessio: quod quidem superius de S. Gregorio Nazianzeno disserentes prenmonuimus. Primum itaque sancti Patris Antirrheticum librum adversus Apollinarem proferi- mus, quem saculo proxime elapso ex septingen- torum circiter annorum codice Vaticano, Romae in lucem protulit cum aliis ejusdem Nysseni episco- pi scriptis v. cl. Laurentius Alexander Zaca- gnius (1). Preclarum hujusmodi opus vetustis Ecclesie scriptoribus memoratum videas, Leontio videlicet Byzantino (2), Joanni Damasceno (5$), Euthymio Zigabeno (4), necnon in Actis sextz syn- odi act. x (5), ut. mittamus Nicephorum (6). Quo vero tempore Antirrheticum scripsit Nyasenus, haud est exploratum. Si editorem audias (7), opus istud elucubraverit sanctus Pater ante Apollinaris obitum, quem circa sre Christiane annum 380 accidisse putant. Nonnullos praeterea dicendi modos Wuribus explanat idem vireruditus, qui non admo- dum exercitatis in Nysseni scriptis pervolutandis aliquid negotii facessere valeant : ut. propterea ip- sum hac de re consulere juverit.
M. Antirrheticum excipiunt Testimonia adversus Judcos, que Latine tantum ex Laurentii Sifani versione olim edita fuerant. Ea vero ex duobus Vaticanis codicibus invicem collatis vulgavit idem Zacagnius (8). De hujusce operis integritate non- nulli eo nomine dubitarunt, quod sub ejus finem
B num. 424 laudatus Zacagnius :
Nysseni operi assutum, cx Vaticano codice
num. 1907 plane constet.
Il]. Sequuntur Orationes duzx (10), quarum prior est. Homilia n in sanctum Stephanum protomarty- rem, ex ms. Vaticano num. 446 descripta : siqui- dem Homilia 1 jampridem inter opera Nysseniana prodierat. Orationem vero posteriorem De Spiritu sancto, 418 antea ex. Francisci Zini versione La- tine tantum exstabat, nactus est editor in tribus codicibus Vaticanis, eamque nova interpretatione donavit.
IV. His porro subjiciuntur Epistole XX11, qua- rum quindecim priores bausit ex codice Vaticana septem autem posteriores e vetere libro membranaceo bibliothecze Medicee primus in lucem eduxit vulgavitque Flo- rentiz, anno 1751, v. cl. Joannes Baptista Caracio- lus : qui przeterea epistolas à Zacagnio editas cum eodem codice Mediceo elegantibus litteris exarato contulit, pluribusque in locis emendavit. Nostra itaque interesse duxiuus, viri eruditissimi adnotata singulis subjicere epistolis, quas propterea multo emendatiores quam in Zacagnii edito exhibemus.
V. Sermonem, seu potius epistolam, De divini- tate, ad Evagrium monachum, qua inter Nazianzeni opera circumfertur (11), eum virorum doctorum sen- tentiam, tum mss. codicum veterumque scriptorum
citetur Chrysostomus qui post Nysseni atatem cla- C auctoritatem secuti, Nysseno vindicamus. Nam
ruit, in illud Joan. xix, 54, Statim exivit sanguis et αΊκα. Verum (9) non est cur amplius huc opus Nysseno 9bjudicent, si eo tantum argumento nitan-
(1) Zac., Collect. mon. vet. Eccl. Gr. p. 193-987.
(2) Leont. lib. De sect. aci. 8, Bibl. PP. Paris. 4644. tom. ΧΙ, ; Pa 536. |J. lib. l, eoira Nestor. et Eutych. tom Il. Thes. Canis. ur
(3) J. Dam. De duab. vol. $ dip εἰ
(4) νὰ ΡαπορΙ. κ, jt, tit. 13 et 15 "ato: tom.
utrumque Gregorium, librariorum sive dolo, sivo incuria, sepe fuisse confusos haud est incomper- tum. Petavius enimvero vir doctissimus locum re-
(o Concil. tom. Vll, pag. 822 edit. Ven. Labb. 6) Piceph L^ "x Xi, in 19.
7) Zaca rzefat ag. 19 seqq.
(a Id. κά ἀδν οὖν.
9) id. |. κ A (y i. Ls ^3
(e) Veterum Patrum. Bibliotheca, V1, Proleg. pag. xiv.
9 AA
σαν πιω αι.
FUET.2t
. το "dbuühe Pm -
" o ἃ“ ἃ “ .ἃ. 80 ono
uU — GALLANDII. MONITUM.
citans ex eodem sermone (12) : « Yere quidem A cum Francisci Zini versione superiore szcul
istud, inquit, in. Oratione xLv, supposititius Gre- gorius. Ut. enim Gregorii illius. Naaianzeni gerua- nam esse non putem, eogit tum styli dissimili- tudo, tum pedestris illius ac plebeius serino, mi- nimeque Nazianzeni elegantiam et granditatem redolens. » Quid quod neque Nicetas eamdem Orationem tanquam Nazianzeni fetum aguovisse videtur, qui eam videlicet in. suis commentariis praterierit (15) ? Quin et Euthymius ex Nysseni Sermone Πρὸς Εὐάγριον μοναχὸν περὶ θεότη- roc, excerpta duo descripsisse comperitur (14). His demum accedit codicum mss. fides, quos laudant Cotelerius (15) et Fabricius (16).
Vl. Sequitur De anima disputatio, ad Tatianum. llanc vero primus edidit Mogunti:e anno 1604 inter opera Gregorii Thaumaturgi Gerardus Vossius : eamdemque deinceps tanquam adhuc ineditam Pa- risiis anno 1697 iterum evulgavit Nicolaus Nour- ryus (17) ex codice bibliothecz: Regi», qui Gregorii tantum sine addito nomen praferebat. Hujasmodi autem opusculum episcopo Neoc:sariensi adjudi- cant eruditi ad unum omnes, si Vossium excipias. Fabricius quidem ejus auctorem Thaumaturgum primo agnoverat (18) : verum mutato deinde consi- lio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet nullo argumento sententiam suam confirmarit. Exi- stimaverim equidem et ipse hanc Disputationem jure optimo Nysseno episcopo vindicandam : ca utique ratione adductus, quod illam sanctus anti- stes Tatiano inscripserit. Nimirum sanctus Basilius ad Aumphilochium scribens, Tatiani cujusdam me- minit (20), qui primum presbyter, mox vero epi- scopus Myrensis concilio CP. interfuit; ejusque communionem expetebat magnus ille Caesariensis episcopus ; propterea quod ipsum ex iis esse sciebat, qui, Valente imperante, rectam fidem omni studio profitebantur, ut prabe advertit cl. Lequienius (31). lluic itaque Tatiano disputationem suam De anima nuncupaverit Nyssenus, Basilii germanus (rater; et fortasse quidem antequam is ecclesiasticte militi: nomen dederit, quippe θαυμάσιος Τατιανὸς a Nys- seno appellatur. Temporis enimvero notatio,nomen 2 que viri ejusque prestantia, opusculi auctorem
(uisse Nyssenum evincere, nedum suadere videntur. D
VII. Operum Nyssenianorum supplementum clau- dit Expositio Cantici canticorum paraphrastica, col-
lecla. ex. sanctorum Gregorii Nysse pontificis,
Maximi εί Nili commentariis, cum Psgelli στίχοις πολιτικοῖς ἑἐξηγητιχοῖς', excodice Vaticano eruta et
(12) Petav. Dogm. theol. t. 1, tib. n, eap. 6, 85. (15) Gr. Naz. Opp. tom. Il, pag. 1265.
(14) Euthym. Panopl. part. 1, (11.2, p. 17, ed. laud. dd Cotel. Monum. Eccl. Gr. toin. Ill, pag. 550. (16) Fabric. Bibl. tom. Vlil, pag. 162, —
(17) Nourr. App. ad Bibl. PP. t. Il, p. 7536-140.
18) Fabric. Dibl. Gr. tom. V, pag: .
19) Id. in Delect. argument. cap. 2, ὃ 20, p. 87. (20) Basil. ep. cca vun, al. ccccun, Opp. t. H1, p. 551. (21) Lequien. Or. Christ. tom. 1, pag. 008.
* Exstat inter P'selii Upera, tom. CAXII. Epir.
eunte Parisiis in lucem eimissa. De ea videas, i iig Syaresium (22), ut Fabricium omittamus
VIII. Jam vero superest, ut nonnulla de Frag
Jis ex operibus sancti Patris deperditis nunc de
collectis observemus.
Primum itaqugoacurrit supplementum textu: tionis Adversus fornicarios ex Vaticano c num. 4415 Grzce tantum a Zacagnio editum quod in Appendice operum Nysseni a Gr evulgata desideratur. Latinam versionem Gal lius meus adornavit.
Secundum fragmentum exhibet insignem | De Spiriiu sancto : desumptunique est. ex Ny Sernione in orationem Dominicam. De eo plu agit docte simul et erudite Lequienius (25) ; qu exteris, ad rem nostram hac habet : « In nulk quit, ejusdem doctoris sermone in Dominicam tionem locus iste comparet : imo neque in mone qui in editis censetur tertius ; in cujus t fine de Spiritus sancti deitate et consubstantia disputatur. Verum tanquam a Nysseno aec citatur ab. llugone Etheriano. (26). Quin et e γιο certum fit (27) genuinum eum : transsumptumque ex ea sepmopis in orati Dominicam parte, qux homilia fertia censet
Quartum (fragmentum ex RMegio codice 34 lucem extulit laudatus Lequienius (28), ubi scholion reperit : Too Νύσσης ix τοῦ tl Ἰωσὴφ xat τὸν Maplav: Gregorii Nysseni ex ori in Joscph et Mariam (29).
De quinto autem jam suo loco verba feci ubi viri docti censuram fragmenti sinceritaten pugnantis minime probandam demonstravi Quibus nunc addenda sancti Joannis Damg aucloritas, fragmentum idem tanquam Nyss num, conira Jacobitas usurpantis.
Nibil porro est, cur diutius immoreu fragmentis recensendis qui nobis servavit thymius sive ex Nysseni libro inscripto De « tione Dei, sive ex oratione contra Ablabiun sumpta, quaque sub n. 7 et 8 reprasent
Cxeterum si quis in posterum de Nyssenianit ribus junctim edendis consilium inierit : ter ista qu: alibi omissa hic — protulimus, ipsi preetermittendus erit ejusdem sancti Patrli logus de anima οί resurrectione , quem jamdit tum, contulit cuin duobus prob» notz codi αἱ in suis Anecd. Grecis evulgavit cl. Wolfius
(89) Suares. ad Nili opusc. pag. 651. 23) Fabric. Bibl. Gr. tom. VIIE, pag. 162, 1 24) Zacagn. Collect. monum. Eccl. Gr. pag. 25) Lequien. Dissert. 1 Damasc. 8 41, p. 31 26) Hug. Ether. lib. t, cap. 3. 27) Euthym. Panopl. part. n, tit. 12. 23) Lequien. ad Opp. Damasc. t. 1, p. 258, (29) J. Damasc. Opp. tom. 1, pag. 124. (30) Wolf. Anecd. Gr. tom. Il, pag. 274-50 to;, 11, pagg. 1-47.
Alia MM | | H.
PATROLOGULE
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM,
SIVE.LATINORUM, SIVE GR/ECORUM,
QUI AB ΕΥΟ APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILUI TRIDENTINI (ANNO 1515) PRO LATINIS ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1459) PRO GRJECIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM οὐ EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC/AE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA ECCLESIAE SAECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EDITIONES ACCURA TISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS 4ANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN- TER CASTIGATA ; DISSEATA TIONIBUS, COMMENTARIIS VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISBIMAS EDITIONES QU TRIBUS NOVISSIMIS S/CULIS DEDENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ; INDICIRUS PARTICULARIRUS ANALYTICIS, SINGULOS ΒΙΝΕ TO3J08, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGU- LANUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICAN-
TIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUSR, AMPLIFICATA ;
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIABETICIS, CHRONOLOGICIS, STATI- $TICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOCICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM DOGMATICUM, MORALE, LITUR- GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PR/ESERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET lILERUM, quo coNsULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCRUPTUILE SACR/E, £X QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURJE VERSUS, A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CATERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPCONENDA, 81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, CHARTA4 QUALITAS, INTEGRITAS TEYTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA $IBIQUE IN TOTO PATROLOGIJE DECURSU CONSTANTER SIMILIS, PRETI! EXIGUITAS, PIUESERTIMQUE 18TA COLLECTIO UNA, METIIODICA ET CURONOLOGICA, SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS πιο ILLIC SPARSORUM,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIRUS ET MSS. AD OMNES KTATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUK PERTINENTIBUS , COADUNATORUM.
SERIES GR/ECA PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORRESQUE ECCLESLE GRJEC/E A S. BARNABA AD PHOTIUM,
ACCUBRBANTE J.-P. MIGNE, Bibilothees celeri aniversge, SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE£ ECCLESIASTICA RAMOS EDITORE.
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GR/ECO-LATINA, LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE 8UA STAT, MOXYVE FOST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GR/ECA DUPLIC! EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRACUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE- CTITUR, ET AD NOVEM ET CENTUM. VOLUMINA PERVENIT, SED SINE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC VERSIONEM TANTUM EXHIBET, JDEOQUE INTMA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA DIE DECEXMDRIS 1860 OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQUE VOLUMEN GR/ECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE MERE LaTINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETI! HUJUS BENEFICIO FRUATUR EM- ΡΤΟΚ. COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE GRECAM SIVE LATINAM, 26 vOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ΕΤ 273 PRO MINOR! ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT; SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI- TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA JEQUABUNT. ATTAMEN, 81 QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM COLLECTIONEM GRCO-LATINAM, VEL FAMDEM EX GRECO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM YEL PRO SEX FRANCIS OBTINEBIT. 18TA& CONUITIONES SERIEBUS PATROLOGLE NONDUM EXCUSIS APPLICANTUR.
— -——HRÓn——
PATROLOGI E GRECE TOMUS XLY.
S. GREGORIUS NYSSENUS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM, UIN VIS DICTA /AMBOISE, OLIM PROPE ORTAM LUTETIAE PATRISIORUM VULGO D'ENFER NONINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1863
AVIS IMPORTANT.
Φο . hd M
T'aprés uné déi1ois protidéntielles qui régissent Je monde , rarement les cuvres au-dessus de l'ordinaire se font sans contradictions plus ou moins fortes et nombreuses. Les Ateliers Catholiques ne pouvaient guére échapper à ce cachet divin de leur utilité. Tantàt on a nié leur existence ou leur importance ; tantót on a dit qu'ils étaient fermés ou qu'ils allaient l'étre, Cependant ils pouraoivent leur carriére depuis 21 ans, et les productions qui en sortent deviennent de plus en pius graves et soignées : aussi parait-il certain qu'à moins d'événements qu'aucune prudence ]gmaine ne saurait prévoir ni empécher, ces Ateliers ne se fermeront que quand la Biblioth du Clergaé sera verminée en ses 2,000 volumes in-i* Le passé parait un sür gar.nt de l'avenir, pour ce qu'il y a à espérerou à *raindre. Cependant, parmi les calomnies auxquelles ils se sont. trouvés en butte, il en cst deux qni ont été conti- tuellement Trépétées, parce qu'étant plus capitales, leur effet entrainait plus de conséquences. De pelis et ignares «oncurrents «e sont donc acharnés, par leur correspondance ou leurs voyageurs, à répéter partout (ue nos ERitions (aient mal corrigées et mal imprimées. Ne pouvant attaquer le fond des Ouvrages, qui, pour Ja plupart, ne sont que les chefa-d'oeuvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tous]es temps et dans tous les pays, il fallait bien se rejeter sur la forme dans ce qu'elle » de plus sérieux, 1a correction et l'imoression; en effet, les chefs-d'aeuvre méme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en était inexact ou illisible.
Ἡ est trés-vrai que, dans le principe, un succés inoui dans les fastes de la Typographie ayant forcé l'Editeur de recourir aux mécaniques, afin de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages à moindre prix, quatre volumes du deuble Cours d'Ecrilure sainte εἰ de T héologie furent tirés avec la. correction insuffüsante donnée dans les impri- meries à presque tout ce qui s'édite; il est vrai aussi qu'un cer!ain nombre d'autres volumes , appartenant à diverses Püblications, furent imprimés ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps éloignés, les mécaniques ont cédé le travai! aux presses à bras, et l'impression qui en sort, sans étre du luxe, attendu que le luxe jurerait dans des ouvrages d'une telle nature, est parfaitement convenable sous tous les rapports. Quant à la correction, il est de fait qu'elle n'a jamais été portée si loin dans aucune édition ancienne ou contemporaine. Et commen! en serait-il antrement , aprés toutes les peines el toutes les dépenses que nous subissous pour arriver à purger nos épreuves de toutes fautes? L'habitude, en typographie, méme dans les meilleures maisons, est de ne corriger que deux épreuves et d'en conférer une troisiéme avec la seconde, sans avoir préparé en rien le manuscrit de l'auteur.
Daus les Ateliers Catholiques ia difTérence est presque incommensurable. Au moyen de correcteurs blanchis sous le harnais et dont.Je coup d'ail typographique est sans pitié pour les fautes, on commence par préparer la copie d'un bout à l'autre sans en excepter un seul mot. On lit ensuite en premiere épreuve avec la copie ainsi préparée. On lit en seconde de la méme maniére, mais en coliationnant avec la premiére. On fait la méme chose en tierce, en colla- tionnant avec la seconde. On agit de méme en quarte, en collationnant avec la tierce. On renouvelle la méme opé- ration en quinte, en collationnant avec a quarte Ces collationnemeots ont pour but de voir si aucune des fautes signalées a1 bureau par MM. les correcteurs, sur ]a marge des épreuves, n'a échappé à MM. les corrigeurs sur le marbre et le métal. Aprés ces cinq lectures entiéres contrülées l'une par l'autre, ei en dehors de la préparation ci-dessus mentionnée, vient une révision, et souvent il en vient deux ou trois; puis l'on cliche. Le clichage opéré, par conséquent la pureté du texte se trouvant immobilisce, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout.de | ὁ- preuve à l'autre, on se livre à une nouvelle révision, et le tirage n'arrive qu'aprée ces innombrables précautions.
Aussi y a t.i à Montrouge des correcteurs de toutes les nations et en plus grand nombre que dans vingt-cinq imprimeries de Paris réunies ! Aussi encore, la correction y coüte-t-elle autant que la composition, tandis qu'aiileurs elle ne eoüte que le ἀἰσίόπιο ! Aussi en(in, bien que l'assertion puisse paraitre téméraire, l'exactitude obtenue par lant de frais εἰ de soins, fait-elle que la plupart des Editions des Ateliers Catholiques laissent bien Join derriere elles «εἰ]ος méme des célébres Dénédictins Mabillon et Moutfaucon et des célébres Jésuites Petau et Sirmond. Que l'on compare, en effet, n'importe quelles feuilles de leurs éditions avec celles des nóires qui leur correspondent, en grec comme en latin, on se convaincra que l'invraisemblable est une réalité. .
D'ailleurs, ces savants éminents, plus préoccupés du sens des textes que de la partie typographique et n'étant point correcteurs de profession, lisaient, non ce que portaient les épreuves, mais ce qui devait s'v trouver, leur
aute intelligence suppléant aux fautes de l'édition. De plus les Bénédictins, comme les Jésnites, opéraient presque toujours sur des manuscrits, cause perpétuelle de la multiplicité des fautes, pendant que les Ateliers Catholiques, dont le propre est surtout de ressusciter la Tradition, n'opérent le plus souvent que sur dcs imprimés.
Le R. P. De Buch, Jésuite Bollandiste de Bruxelles, nous écrivait, il y a quelque temps, n'avoir pu trouver en dix-huit mois d'étude, tue seule faute daus notre Pairologie latine. M. Denzinger, professeur de Théologie à l'Uni- versité de Wurzbourg, et M. Reissmann, Vicaire Général de la méme ville, nous mandaient, à la date du 19 juillet, n'avoir pu égalemen! surprendre une seule (aute, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrologie. Entin, le savant P. Pitra, Bénédictin de Solesme, et M. Bonetty, directeur des Annales de philosophie chrétienne, mis au déü de nous convaincre d'une seule erreur typographique, ont été forcés d'avouer que nous n'avions pas trop présumé de notre parfaite correction. Dans le Clergé se trouvent de bons latinistes et de bons hellénistes, et, ce qui est plus rare, des hommes trés-positifs et trés-pratiques, eh bien ! nous leur promettons une prime de 25 centimes par chaque faute qu'ils découvriront dans n'importe lequel de nos volumes, surtout dans les grecs.
Malgré ce qui précéde, l'Editeur des Cours complets, sentant de p!us en plus l'importance et méme la. nécessité d'une correctiun parfaite pour qu'un ouvrage soit véritablement utile et estimable, se livre depuis plus d'un an, et est résolu de se livrer jusqu'à la fin à une opération longue, pénible et coüleuse, savoir, la révision entiére et universelle de ses innombrables clichés. Ainsi chacun de ses volumes, au fur et à mesure qu'il les remet sous presse, est corrigé-mot pour mot d'un bout à l'autre. Quarante hommes y sont ou y seront occupés pendant 10 ans, et une somme qui ne saurait étre moindre d'un demi- million de francs est consacree à cet important contróle. De cette maniere, les Publications des Ateliers Catholiques, qui déjà se distinguaient entre toutes par la supériorié de leur correction, n'auront de rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni dans aucun pays;.car quel est l'éditeur qui pourrait et voudrait se livrer APRES COUP à des travaux οἱ gigantesques et d'un prix si exorbitant ? 1l. faut certes étre bien pénétré d'une vocation divine à cet effet, pour ne reculer ni devant la peine ni devant la dépense, surtont lorsque l'Europe savante proclame que jamais volumes n'out été édités avec tant d'exactitude que ceux de Ja Bibliothéque universelle du Clergé. Le présent volume est du nombre de ceux révísés, et tous ceux qui le seront à l'avenir porteront cette note. En conséquence, pour juger les productions des Aleliers Catholiques sous le rapport de la correction, il ne faudra prendre que ceux qui porteront en téte l'avis ici tracé. Nous ne reconnaissons que cetto édition et celles qui suivront sur nos planches de métal ainsi corrigées. On croyait autrefois que la stéréotypie immobilisait les fautes, attendu qu'un cliché de métal n'est point elastique ; pasdu tout, il introduit la perfection, car On a trouvé le moyen de le corriger jusqu'à extinction de fautes. L'Heébreu'a été revu par M. Drach, le Grec
bar des Grecs, le Latin et le Francais par les premiers correcteurs de la capitale en ces langues. .
Nous avons la cousolation de pouvoir finir cet avis par les réflexions suivantes : Enfin, notre exemple z (ini par enranier les grandes publications en Italie, en Allemagne, en Belgique et en France, par les Canons gres 4e Rome, le Gerdil de Naples, le Saint Thomas de Parme, l'Encyclopédie religieuse de Munich, le recueil des déclarations des riles de Bruxelles, les Bollandistes , Ye Suarez et le Spicilége de Paria. Jusqu'ici, on n'avait su réimprimer que des euvrages de courte haleine. Les 1n- 4^, οὗ s'engloutissent les in-folio, faisaeient peur, et on nosait y toucher, pat . crainte de se noyer dans ces abimes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer à nous imiter. Bien plus, sous notre impulsion, d'autres Editeurs se préparent au Bullaire universel, aux Décisions de toutes les Congrégations, à une Biographie et à une Histoire générale, etc., etc. Malheureusement, la plupart des éditions déjà faites ou qui se foné, sont sans autorité, parce qu'elles sont sans exactitude ; la correction semble en avoir été faite par des aveugles. Soit qu'on n'en ait pas senti la gravité, soit qu'on ait reculó devant les frais; mais patience i une reproductier eorreete surgira bientót, ne füt-ce qu'à la lumiere des éeoles qui se sont failes ou (qui se feront encore.
TRADITIO CATHOLICA.
SAECULA 1V-V, ANNUS ΜΗ.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XLV CONTINENTUR.
Qua. stellula pramolantur, ea nunc primum inler opera Gregorii N ysseni comparent.
S. GREGORIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.
Monitum in scripta nonnulla que in duplici editione Gregorii Nysseni deerant
et huic novissima accedunt. S. GaEGOBII ΝΥΘΘΕΝΙ SCRIPTA DOGMATICA.
Oratio catechetica niagna.
De Pythonissa ad Theodosium episcopum.
Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.
De fide ad Simplicium.
Contra fatum, disputatio cum ethnico philosopho. Tractatus adversus Grecos.
De anima.
Epistola canonica ad Letoium Melitinensem. Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto. Contre Eunomium libri duodecim.
* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio.
Adversus eumdem.
* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana. * De Spiritu sancto adversus Pneumatomachos Macedonianos. Variorum notu; ^: A - Phil
.
ο -ω ν eec» -* ος ὃς - ου
Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE.
col. 9
221 231 249 1123 1269 1275 1301 1335
a» - d P: -
Uu CALLANDII MONITUM.
citans ex eodem sermone (12) : « Vere quidem A cum Francisci Zini versione superiore seculo Hi.
istud, inquit, in. Oratione xtv, supposititius Gre- gorius. Ut. enim Gregorii illius. Nazianzeni germa- nam esse non putem, eogit tum styli dissimili- tudo, tum pedestris illius ac plebeius serino, mi- nimeque Nazianzeni elegantiam et granditatem redolens. » Quid quod neque Nicetas eamdem Orationem tanquam Nazianzeni (etum aguovisse videtur, qui eam videlicet in suis commentariis praterierit (13) ? Quin et Euthymius ex Nysseni Sermone Πρὸς Εὐάγριον μοναχὸν περὶ θεότη- toc, excerpta duo descripsisse comperitur (14). His demum accedit codicum mss. fides, quos laudant Cotelerius (15) et Fabricius (16).
Vl. Sequitur De anima disputatio, ad Tatianum. lianc vero primus edidit Mogunti:e anno 1604 inter opera Gregorii Thaumaturgi Gerardus Vossius: eamdemque deinceps tanquam adhuc ineditam Pa- risiis anno 1697 iterum evulgavit Nicolaus Nour- ryus (17) ex codice bibliothecz Regi», qui Gregorii tantum sine addito nomen praferebat. Hujusmodi autem opusculum episcopo Neoc:sariensi adjudi- cant eruditi ad unum omnes, si Vossium excipias. Fabricius quidem ejus auctorem Thaumaturgum primo agnoverat (18) : verum mutato deinde consi- lio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet nullo argumento sententiam suam confirmarit. Exi- stimaverim equidem et ipse hanc Disputationem jure optimo Nysseno episcopo vindicandam : ea utique ratione adductus, quod illam sanctus anti- stes Tatiano inscripserit. Nimirum sanctus Basilius ad Amphilochium scribens, Tatiani cujusdam me- minit (20), qui primum presbyter, mox vero epi- scopus Myressis concilio CP. interfuit; ejusque communionem expetebat magnus ille Caesariensis episcopus ; propterea quod ipsum ex iis esse sciebat, qui, Valente imperante, rectam fidem omni studio profitebantur, ut probe advertit cl. Lequienius (31). liuic itaque Tatiano disputationem suam De anima nuncupaverit Nyssenus, Basilii germanus frater; et fortasse quidem antequam is ecclesiasticte militie nomen dederit, quippe θαυμάσιος Τατιανὸὺς a Nys- seno appellatur. Temporis enimvero notatio,nomen^ que viri ejusque przstantia, opusculi auctorem
cunte Parisiis in lucem emissa. De ea videas, in pr» mig Syaresium (22), ut Fabriciug omittamus (25).
VIII. Jam vero superest, ut nonnulla de Fragmen-
Ais ex operibus sancti Patris deperditis nunc demum
collectis observemus.
Primum itaqugoacurrit supplementum textus Ora. tionis Adversus fornicarios ex Vaticano codicc num. 415 Grzce tantum a Zacagnio editum (24). quod in Appendice operum Nysseni a Gretser: evulgata desideratur. Latinam versionem Gallicio- lius meus adornavit.
Secundum fragmentum exhibet insiguem locum De Spiritu sancto : desumptumque est. ex Nysseni Sermone in orationem Dominicam. De eo pluribu: agit docte simul et erudite Lequienius (25) ; qui pra cateris, ad rem nostram hzc habet : « In nullo, in- quit, ejusdem doctoris sermone in Dominicam ora- tionem locus iste comparet : imo neque in Ser. mone qui in editis censetur terljus ; in cujus tamen fine de Spiritus sancti deitate et consubstantialitate disputatur. Verum tanquam a Nysseno acceptu: citatur ab. Hugone Etheriano. (26). Quin et ες Ευ. tiynio certum fit. (27) genuinum eum esse. transsumptumque ex ea sepmonis in orationen Dominicam parte, qua homilia fertia censetur. |
Quartum fragmentum ex hMegio codice 5451 it lucem extulit laudatus Lequienius (28), ubi ho« Scholion reperit : Too Νύσσης £x τοῦ εἰς ch Ἰωσὴφ xax τῶν Mapiav: Gregorii Nysseui ex ora(iont in Joseph et Mariam (29).
De quinto autem jam suo loco verba fecimus : ubi viri docti censuram fragmenti sinceritatem im- pugnaniis minime probandam demonstravimus. Quibus nunc addenda sancti Joannis Damascen auctoritas, (ragmentum idem tanquam Nyssenia- num, contra Jacobitas ugurpantis.
Nibil porro est, cur diutius immoremur iu (ragmentis recensendis qua nobis servavit Eu. thymius sive ex Nysseni libro inscripto De cogui- tione Dei, sive ex oratione contra Ablabium dc- sumpta, quaque sub n. 7 εἰ 8 representamus.
Caeterum si quis in posterum de Nyssenianis ope.
fuisse Nyssenum evincere, nedum suadere videntur. D ribus junctim edendis consilium inierit : γα"
VII. Operum Nyssenianorum supplementum clau- dit Expositio Cantici canticorum paraphrastica, col-
lecta. ex sauciorum Gregorii Nysse pontificis,
Maximi εἰ Nili commentariis, cum Pselli στίχοις πολιτιχοῖς ἐξηγητιχοῖς', ex codice Vaticano eruta et
(12) Petav. Dogm. theol. t. I, tib. v, Cap. 6, g5. (13) Gr. Naz. Opp. iom. ll, pag. 126
(14) Euthym. Panopl; part: t, tit. 9 n 1, ed. d. (15) Cotel. Monum. Eccl. Gr. tou Ill, pag. 5
(16) Fabric. Bibl. tom. Vlll, pag. 162,
(17) Nourr. App. ad Dibl. PP. t. Il, p. 7356-740. (t9 Fabric. Bibl. Gr. tom. V, pag. 200.
19) Id. in Delect. argument. cap. 2, ὃ 20, p. 87. (20) Basil. ep. cca vun, al. ccce, Opp. t. I1, p. 521. (31) Lequien. Or. Christ. Vom. 1, pag. 9608.
* Exstat inter Όσοι] Upera, tom. CAXII. Epir.
ter ista qux» alibi omissa hic protulimus, hauc ipsi prietermittendus erit ejusdem sancti Patris Dia. logus de anima et resurrectione , quem jamdiu edi- tum, contulit cum duobus probe notz codicibus. et in suis Anecd. Grecis evulgavit οἱ. Wolfius (50)
(82) Suares. ad Nili opusc. pag. 6 23) Fabric. Bibl. Gr. tom. VIII, d. 162, n. 76 94) Zacagn. Collect. monum. Eccl. Gr. pag. 555 25) Lequien. Dissert. 1 Damasc. 8 &7, p. xxi. 26) Hug. Ether. lib. 1, cap. ὅ. 27) Euthym. Panopl. part. ταν tit. 12. m uien. ad Opp. Damasc. t. l, X 958, n. 2 (39) J. Damasc. Opp. tom. 1, pag. 434. (50) Wolf. Anecd. Gr. tom. li, pag. 274-950, e to;. 11, pagg. 1-47.
M S. GREGORII NYSSENI
13
enim per qui corrigetur Sabellius, per eadem Α Σαθέλλιον, διὰ τῶν αὐτῶν ὠφελήσει xal τὸν Αν-
ctiam proderis ΑπΠΟΠΙΦΟ. Neque qux adversus Ma- nich:xum suscipitur decertatio prodest ctiam Ju- ἀπο, sed oportet, sicut dictum est, verba facere, intuendo ad hominum opiniones, convenienter er- rori singulorum, proferendo in qualibet disputa- tione quedam principia et propositiones rationi consentaneas, ut per ea quz ambo fatentur, et de quibus constat, consequenter aperiatur quid cogi- tent et sentiant. Quando ergo crit disputandum
cum aliquo ex iis qui Grzcis favent, recte erit αἱ |
dicendi hoc sumatur initium : utrum Deum esse existimat, an est in opinione eorum qui dicuntur athei, quod Deum non esse censeant. Atque si Deum quidem non esse dicat: ex iis quae artificio- se et sapienter in mundo administrantur, induce- tur nt per ea fateatur esse quamdam vim, qua in iis ostenditur superior universitate. Sin autem Deum quidem non esse dubitet, sed eo delabitur, ut dcorum putet esse multitudinem, hac adversus cum utemur consequentia, Deumne perfectum esse putet, an cui desit aliquid. Quod si, ut est con- sentaneum, Dei natur: perfectionem suo tribuat testimonio, exigam ul ipse sit perfectus in omuibus que considerantur in divinitate, ne Deus conside- retur eommistus ex lis quae sunt contraria, nempe ex eo quod est mancum, et ex eo quod est perfe- ctum. Sed sive in potestate, sive in boni notione, sive in. sapientia, et zternitate, et. incorruptione, et si aliqua alia quie Deum decet intelligentia veniat in contemplationem, omnino assentietur in divina natura considerari perfectionem ex hac conse. quentia rationi consentanea. Hoc autem nobis dato, non erit amplius difficile cogitationem dispersam ac dissipatam in deorum .multitudinem deducere ad divinitatis unius confessionem. Si enim omnino dederit se perfectionem fateri in subjecto: dicat autem multa esse perfecta, qux: per eadem expri- muntur, suumque accipiunt characterem ae for-
mam : necesse est omnino ut iis quz nulla discer- -
nuntur inutatione ac diversitate, sed in iisdem considerantur, aut proprium ostendere ; aut si ni- hil proprie ac peculiariter mentis comprehendat conceptio : in iis in quibus non est quod discernat,
όμοιον. Οὐδὲ ἡ πρὸς τὸν Μανιχαῖον páym xai τὸν Ἰουδαῖον ὀνίνησιν , ἀλλὰ χρὴ, καθὼς εἴρηται, πρὸς τὰς ὑπολήψεις τῶν ἀνθρώπων βλέπειν, καὶ χατὰ τὴν ἐγχειμένην ἑκάστῳ πλάνην ποιεῖσθαι τὸν λόγον, ἀρχάς τινας καὶ προτάσεις εὐλόγους ἐφ᾽ ἑχάστης δια- λέξεως προθαλλόµενον, ὡς ἂν διὰ τῶν παρ) ἀμφοτέ- pots ὁμολογουμένων ἐχχαλυφθείη κατὰ τὸ ἀχόλουθον 1j δ.άνοια. Οὐχοῦν ὅταν πρός τινα τῶν Ἑλληνιζόντων 1j διάλεξις T, χαλῶς ἂν ἔχοι ταύτην ποιεῖσθαι τοῦ λό- yov τὴν &pyhv, πότερον εἶναι «b θεῖον ὑπείληφε, 7j τῷ τῶν ἀθέων συµφέρεται δόγµατι. El μὲν οὖν μὴ εἶναι λέγει, Ex τῶν τεχνιχῶς xal σοφῶς κατὰ τὸν χόσμον οἰχονομουμένων προσαχθήσεται, πρὸς τὸ διὰ τούτων εἶναί τινα δύναμιν τὴν ἐν τούτοις διαδειχνυ- µένην τοῦ παντὸς ὑπερχειμένην ὁμολογῆσαι. El δὲ τὸ μὲν εἶναι μὴ ἀμφιθάλλοι, εἰς πληθος δὲ θεοτήτων ταῖς ὑπονοίαις ἐχφέροιτο, τοιαύτῃ χρησόµεθα πρὸς αὐτὸν τῇ ἀχολουθίᾳ, πότερον τέλειον Ἡ ἑλλειπὲς
«ἡγεῖται τὸ θεῖον. ToU δὲ κατὰ τὸ εἰχὸς τὴν τελειότητα
προσμαρτυροῦντος τῇ θείᾳ φύσει, «b διὰ πάντων αὖ- τὸν τῶν ἐνθεωρουμένων τῇ θεότητι τέλειον ἀπαιτήσο- pat, ὡς ἂν μὴ σύμμιχτον Ex τῶν ἐναντίων θεωροῖτο τὸ θεῖον, &G ἑλλειποῦς καὶ τελείου. ᾽Λλλλ’ εἴτε κατὰ ctv δύναμιν, εἴτε χατὰ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἔννοιαν, εἴτε χατὰ τὸ σοφόν τε xal ἄφθαρτο» xaX ἀῑδιον, καὶ εἶ τι ἄλλο θεοπρεπὲς vónpa τῇ θεωρία προσχεἰµενον τύχοι, ἓν παντὶ τὴν τελειότητα θεωρεῖσθαι περὶ τὴν θείαν φύσιν χατὰ τὸ εὔλογον τῆς ἀχολουθίας ταύτης συγχα- ταθίσεται. Τούτου δὲ δοθέντος ἡμῖν, οὐχέτι ἂν εἴη χαλεπὺν τὸ ἑσχεδασμένον tfj; διανοίας εἰς πλῆθος θεῶν πρὸς μιᾶς θεότητος περιαγαχεῖν ὁμολογίαν. El γὰρ τὸ τέλειον ἓν παντὶ δοίη περὶ τὸ ὑποχείμενον ὁμολογεῖσθαι, πολλὰ δὲ εἶναι τὰ τέλεια διὰ τῶν αὖ- τῶν χαρακτηριζόµενα λέγοι * ἀνάγχη πᾶσα ἐπὶ τῶν μηδεμιᾷ παραλλαγῇ διαχρινοµένων, ἀλλ᾽ &v τοῖς αὑ- τοῖς θεωρουµένων, f] ἐπιδεῖξαι τὸ ἴδιον, ἢ εἰ μηδὲν ἰδιαζόντως λαταλάδοι ἡ ἔννοια, ἐφ᾽ ὧν τὸ διαχρῖνον οὐχ ἔστι μὴ ὑπονοεῖν τὴν διάχρισιν. El γὰρ μήτε παρὰ τὸ πλέον καὶ ἕλαττον τὴν διαφορὰν ἐξευρίσχοι, διότι τὴν ἑλάττωσιν ὁ τῆς τελειότητος οὗ ᾿παραδἐχε- ται λόγος ' µήτε τὴν παρὰ τὸ χεῖρον xal προτιµότε- pov * οὐ γὰρ ἂν ἔτι θεότητός τις σχοίη ὑπόληνιν, οὗ ἡ τοῦ χείρονος οὐχ ἄπεστι προσηγορία. µήτε χατὰ
non existimare esse discretionem. : Si enim neque D τὸ ἀρχαῖον xal πρόσφατον τὸ γὰρ μὴ ἀεὶ ὄν, ἔξω τῆς
in eo quod est plus aut minus inveniat differen- tiam, quoniam diminutionem non admittit ratio perfectionis, neque in eo quod est deterius ac prz- stantius. Neque divinitatem de eo poteris suspi- cari, a quo deterioris remota non est appellatio. Neque in eo quod est antiquum et receus. Nam quod non semper est, divinum non potest existi- mari. Sed οἱ una estet eadem ratio divinitatis ; cum nulla in ullo inveuiatur proprietas, ut est consentaneum ; necesse est omnino ut aberrans et falsa de multitudine deorum phantasia compel- latur ad confitendam unam divinitatem. Nam si
περὶ τὸ θεῖόν ἔατιν ὑπολήφεως ' à εἷς χαὶ 6 αὐ- τὸς τῆς θεότητος λόγος, οὐδεμιᾶς ἱδιότητος ἐν οὐδεν) χατὰ τὸ εὔλογον εὑρισχομένης ἀνάγχη .πᾶσα πρὸς μιᾶς θεότητος ὁμολογίαν συνθλιθΏναι τὴν πεπλανη- µένην περὶ τοῦ πλήθους τῶν θεῶν Φφαντασίαν. Ei γὰρ τὸ ἀγαθὸν xal τὸ δίχαιον, τό τε σοφὸν xal xb δυ- νατὸν ὡσαύτως λέγοιτο, fj τε ἀφθαρσία xat ἀῑδιότης, xai πᾶσα εὑσεθῆς διάνοια, χατὰ τὸν αὐτὸν όμολο- γοῖτο τρόπον πάσης χατὰ πάντα λόγον διαφορᾶς ὑφαιρουμένης, συναφαιρεῖται κατ ἀνάγχην τὸ τῶν θεῶν πληθος ἀπὸ τοῦ δόγµατος, τῆς διὰ πάντων ταυ-
' τότητος, εἷς τὸ Ey τὸ δόγµα τὴν πίστιν περιαγούσης.
bonitas et justitia, sapientiaque οἱ potentia similiter et eodem modo dicitur, incorruptioque et :eterni- tas, omnisque mens pia codem modo confitetur : omni qualibet ratione sublata differentia, simul
"e
45 ORATIO CATECHETICA, 44 uecessario tollitur à dogmate deorum multitudo, cum qui est per omnia, ut ita dicam, identitas
fide:zn ad unum dogma deducat. ΚΕΦΑΛ. Α..
Αλλ᾽ ἐπειδῇ χαὶ ὁ τῆς εὐσεδείας λόγος οδέ τινα [ἐιάχρισιν ὑποστάσεων ἐν τῇ ἑνότητι τῆς φύσεως βλέ- wit, ὡς ἂν μὴ τῇ πρὸς τοὺς Ἕλληνας µάχῃ, πρὸς τὸν Ἰουδαῖσμὸν ἡμῖν ὁ λόγος ὑπενεχθείη, πάλιν προσ- χει διαστολῇ τινι τεχνιχῇ, wal τὴν περὶ τοῦτο πλάνην ἐἑπανορθώσασθαι. Ο0ὐδὲ γὰρ τοῖς ἔξω τοῦ καθ) ἡμᾶς δύγµατος ἄλογσν εἶναι τὸ θεῖον ὑπείληπται " τοῦτο δὲ παρ) ἐχείνων ὁμολογούμενον ἱκανῶς διαρ- θρώσει τὸν ἡμέτερον λόγον. Ὁ γὰρ ὁμολογῶν μὴ ἄλογον εἶναι τὸν θεὸν, πάντως λόγον ἔχειν τὸν μὴ ἅλογον συγκαταθἠσεται. Αλλὰ μὴν ἀνθρώπινος ὁμ- ωὠνύμως λέγεταιλόγος. Οὐποῦν εἰλέγοι καθ ὁμοιότητα των παρ᾽ ἡμῖν καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ ὑπονοεῖν, οὕτω µετ-
αχθήσεται πρὸς τὴν ὑψηλοτέραν ὑπόληψιν. Ανάγκη
Tip πᾶσα. χατάλληλον εἶναι πιστεύειν τῇ φύσει τὸν B
αόγον, ὡς χαὶ τὰ ἄλλα πάντα. Καὶ γὰρ δύναμίς τις xal σωὴ, xal σοφία, περὶ τὸ ἀνθρώπινον βλέπεται" ἀλλὰ οὖχ ἄν τις bx τῆς ὁμωνυμίας τοιαύτην xol ἐπὶ του θεου τὴν Quty, ἢ τὴν δύναμιν, f| «5v 6ο- φίαν ὑπονοίσειεν. ἀλλὰ πρὸς τὸ τῆς φύσεως τῆς fjue- τέρας µέτρον, αυντασεινοῦνται αἱ τῶν τοιούτων ὀνομάτωον ἑμφάσεις. Ἐτειδὴ γὰρ φθαρτὴ xal ἁσθεν]ς ἡμῶν ἢ φύσις, διὰ τοῦτο ὠχύμορος ἡ ζωὴ, ἀνυπόστα- τος d ὀδναμις, ἁπαγὴς ὁ λόγος. "Emi δὲ τῆς ὑπερ- χειµένης φύσεως τῷ μεγἀαλείῳ τοῦ θεωρουµένου πᾶν τὸ περὶ αὐτὴν λεγόμενον συνεπαίρεται. Οὐχοῦν xàv Λόρος 8103 λέγηται, οὑκ ἐν τῇ ὁρμῇ τοῦ φθεγγομέ- νου xai thv ὑπόστασιν ἔχειν νοµισθήῄσεται,' χαθ᾽ ὀμχκότητα του ἡμετέρου μεταχωρῶν εἰς ἀνύπαρχτον.
"AAA ὥσπερ f| ἡμετέρα φύσις ἐπίχηρος οὖσα, καὶ C
ἐπίχτρον τὸν λόγον ἔχει ΄ οὕτως ἡ ἄφθαρτος xol ἀεὶ ἑστῶώσα φύσις, átótoy ἔχει χαὶ ὑφεστῶτα τὸν λόγον. EL δὴ τοῦτο xatà τὸ ἀχόλουθον ὁμολογτθείη τὸ ὐφ-
ἔστάναι τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον ἀῑδίως, ἀνάγχη πᾶσα àv qu) τοῦ Λόχου, τὴν ὑπόστασιν εἶναι ὁμολογεῖν. OO γὰρ καθ’ ὁμουύτητα τῶν λίθων ἀφύχως ὑφεστάναι τὸν Λόγον, εὐαγὲς ἐστιν οἴεσθαι. ἸΑλλ εἰ ὐφέστηχε νοερόν τι χρῆμα xal ἀσώματον ὃν, ζῃ πάντως. El δὲ τοῦ «TV χεχώρισται, οὐδὲ kv ὑποστάσει πάντως ἑστίν. Άλλὰ μὴν ἀσεθὲς ἀπεδείχθη «bv τοῦ θεοῦ Λόγον ἀνυπόστατον εἶναι. .Οὐκοῦν αυναπεδείχθη χατὰ τὸ ἀχόλουθον τὸ ἐν τῇ ζωῇ τοῦτον θεωρεῖσθαι τὸν Λό- 729. ᾿Απλῆς δὲ τῆς τοῦ Λόγου φύσεως χατὰ τὺ εἰχὺς
εἶναι πεπιστευµένης, χαὶ οὐδεμίαν διπλόην xal σύν- - ὄτσιν ἐν ἑαυτῇ δειχνυούσης, οὐχέτι ἄν τις χατὰ µετ-
ουσίαν ζωῆς iv ζωῇ θθωροίη τὸν Λόγον. OO γὰρ ἂν ἐκτὸς € εἴη συνθέσεως 1j τοιαύτη ὑπόληγις, τὸ ἕτερον ἐν ἑτέρῳ λέγειν εἶναι. ἀλλὰ ἀνάγχη πᾶσα τῆς ἁπλό- "9s ὁμολογουμένης, αὑτοζωὴν εἶναι τὸν Λόγον Φΐεσθαι, οὗ ζωῖς µετουσίαν. El οὖν (fj 6 Λόγος, ὁ νωὴ ὧν, xal προαιρετιχὴν δύναμιν ἔχει πάντως. Οὐ- ἄν γὰρ ἀπροαίρετον τῶν ζώντων ἑἐστί. Th» δὲ προ- αίρεσιν ταύτην xal δυνατὴν εἴναι χατὰ τὸ ἀχόλουθον, ευ2εθές ἔστι λογίζεσθαι, El γὰρ µή τις τὸ δυνατὺν ὀνιλογοίη, *b ἀδύνατον πάντως χατασχευάσει. ᾽Αλλὰ Rh» «ὀῤόω ho περὶ τὸ θεῖον ὑπολήψεώς ἐστι τὸ
CAPUT |.
Sed quoniam pietatis ratio. scit etiam aliquam hypostaseon, seu subsistentiarum ac personarum cernere differentiam in unitate naturz, ne dum ad- versus Grzcos depugnamus, ad Judaismum nostra deducatur oratio, rursus convenit artificiosa aliqua Distinctione ejus rei errurem corrigere. Neque enim ii qui a nostro dogmate sunt alieni, Deum existi- marunt carere ratione : hoc autem quod illi faten- tur verbum nostrum satis explicabit οἱ ostendet. Nam qui fatetur Deum non carere ratione, omni- no assentietur, eum qui non caret ratione, habere rationem. Atqui humana quoque ratio xquivoce dicitur. Si ergo dicat se rationem et Verbum in- telligere οι similitudinem eorum quz sunt in no- bis, sic ad sublimiorem deducetur opinionem. Omnino enim necesse est. ut credat rationem essc nature congruentem, ut et alia omnia. Nam et vis quzdam et vita, οἱ sapientia cernitur in homini- bus, sed ex homonymia nemo existimaverit talem in Deo esse vitam, aut vim, aut sapientiam, sed pro modo nostre natur» una etiam deprimitur emphasis hujusmodi nominum. Quoniam enim in-
leritui obnoxia οἱ imbecilla est nostra natura,
propterea brevis est vita, visque qu: non potest consistere, et sermo non stabilis. In suprema au- tem natura, cum magnitudine ejus quod conside- ratur, quidquid de ea dicitur, simul extollitur, Etsi ergo dicitur Dei Verbum, ratio, aut sermo, is non in impetu ejus quod dicitur consistere existimabi- tur, ad nostri similitudinem, ad hoc transiens ut non sit. Sed quomodo nostra natura, cum in cam cadat interitus, sermonem quoque babet qui inter- it :ita natura in quam non cadit interitus, et qu:e semper stat, z:eternum ctiam habet. sermonem, ct qui consistit, Quod si hoc ex consequenti constite- rit Dei Verbum sempiternum consistere, necesse est omnino fateri in vita Verbi essc hypostasin ac sulistantiam. Nefas est enim putare Verbum citra animam consistere instar lapidum. Sed si consi- stit, ut quod sit res quzdam intelligens οἱ incorpo- rea, vivit omnino. Sin autem est a vita separatum, ne omnino quidem consistit. Atqui impium esse ostensum cst, Dei Verbum minime consistere. Si- mul ergo ostensum est ex consequente, hoc Verbum in vita considerari. Cum autem Verbi creditum sit simplicem esse naturam, et qui in 5ο nullam ostendat duplicitatem et compositionem, non ulti- que Verbum esse in vita quis consideravcrit ος vit participatione. Non enim extra compositionem fucrit hujusmodi existimatio, dicere alterum esse in altero; sed omnino necesse est, cum constet de simplicitate, ipsam per se vitam Verbum esse pu- tare, non autem vitz participationem. Si ergo vivit Verbum cum sit vita, omnino quoque habct vim libere eligendi. Nihil enim est ex iis quae vivunt,
45 S. GREGOR] NYSSENI quod non sit hac vi. praeditum. Παμο autem libe- A ἀδύνατον. Οὐδὲν γὰρ ἀπεμφαῖνον τῶν περὶ τὴν
ram electionem esse ctiam potentem ex consequenti pium est considerare. Nisi enim fatearis potentiam, agitrues omnino impotentiam. Atqui impotentia est valde remota ab ea qus de Deo habetur existima- tione. Nihil enim absurdi, et quod non cohzreat, consideratur ex iis qua sunt in divina natura: ne- cesse est omnino fateri tantam esse vim Verbi, quantum est etiam propositum, ne quedam mistig οί concursus quidam contrariorum consideretur in eo quod est simplex, dum potentia et impotentia con- siderantur in eodem proposito, si quidem aliquid quidem possit, ad aliquid vero sit impotens. Cum omnia suteum possit Verbi electio, eam ad nibil mali habere propensionem, ad vitium enim pro-
θεωρεῖται φύσιν. ἀνάγχη πᾶσα τοσαύτην εἶναι λοχγεῖν τοῦ Λόγου τὴν δύναμιν, ὅση ἐστὶ xal ἡ θεσις, ἵνα μὴ τις µίξις τῶν ἑναντίων xat συνὶ περὶ τὸ ἁπλοῦν θεωροῖτο, ἀδυναμίας τε xal. µεως ἐν τῇ αὑτῇ προθέσει θεωρουµένων, εἶπι μέν τοι δύναιτο, πρὸς 66 τι ἀδυνάτως. Πάντα δὲ pévnv τὴν τοῦ Λόγου προαἰρεσιν πρὸς οὐδὲν χαχῶν τὴν ῥοπὴν ἔχειν ' ἀλλοτρία γὰρ τῆς θεία σεως ἡ πρὸς χαχίαν ὁρμή. ἀλλὰ πᾶν ὃ τί mdp ἀγαθὸν, τοῦτο καὶ βούλεσθαι. Βουλομένην δὲ Μι xai δύνασθαι. Δυναμένην δὲ μὴ ἀνενέργητον ἀλλὰ πᾶσαν ἀγαθοῦ προαίρεσιν εἰς ἐνέργειαν yt Ἀγαθὸν δὲ 6 χόσµος, xai τὰ Ev αὐτῷ πάντα « τε χαὶ τεχνικῶς θεωρούµενα. "Αρα τοῦ Λόγου
pensio est aliena a divina natura, sed quidquid est B τὰ πάντα τοῦ ζῶντος μὲν xal ὑφεστῶτος, ὅτι
bonum hoc étiam velle. Volentem autem omnino etiam posse. Potentem autem non esse ejusmodi, ut non operetur, sed omne boni propositum dedu- cit ad operationem. Bonum autem est mundus, et qua in eo sunt omnia sapienter et artificiose con- siderata. Sunt enim omnia opera Verbi viventis quidem et consistentis, quia est Verbuin Dei, libere autem eligentis, quia vivit, potentis. autem quid- quid elegerit, quod bonum est autem et sapiens omnino eligentis, et si quid przstantioris est si- gnificationis. Quoniam ergo aliquod bonum constat esse mundum, ostensum est autem per ea quz di- cta sunt mundum esse opus Verbi, quod bonum, et eligit, et potest, hoc autem Verbum est aliud ab eo ciijus est Verbum. Nam lioc quoque est ali- quo modo cx iis quz dicuntur relata ad aliquid, quandoquidem oportet omnino cum Verbo etiam Verbi Patrem subaudiri. Non esset enim Verbum, αἱ non esset Verbum alicujus. Si ergo per signifi- :vationis habitudinem et relationem discernit au- uitorum cogitatio et ipsum Verbum, et id ex quo exsistit, nihil est nobis utique periculi, ne Verbi mysterium, cum Grecorum pugnans opinionibus, conveniat cum iis qul favent partibus Judeorum, sed ex zequo effugiet utrorumque absurditatem, ut qui et vivens Verbum Dei fateatur, operansque et efficiens, quod non admittit Judzus : et non dif- ferre secundum naturam ipsum Verbum, et id
Λόχος ἐστὶ, προαιρουµένου δὲ ὅτι ζῇ * δυναµέν πάντα ὅ τί περ ἂν ἕληται, αἱρουμένου δὲ τὸ à τε xai σογὸν πάντως, xal e τι τῆς χρείττονος « σίας ἑστίν. Ἐπεὶ οὖν ἀγαθόν τι ὁ χόσµος ὁμοὶ ται, ἀπεδείχθη δὲ διὰ τῶν εἰρημένων τοῦ Λόγου τὸν κόσμον εἶναι, τοῦ τὸ ἀγαθὸν xal αἱρουμένοι δυναµένου * ὁ δὲ Λόγος οὗτος ἕτερός ἐστι παρ οὗ ἐστι Λόγος. Τρόπον γάρ τινα τῶν πρὀς τι µένων xat τοῦτό ἐστιν. Ἐπειδὴ χρὴ πάντως τῷ xai τὸν Πατέρα τοῦ Λόγου συνυπαχούεσθαι. ϐ ἂν εἴη Λόγος, μὴ τινος ὢν Λόγος. El οὖν διαχρί σχετικῷ τῆς σημασίας ἡ τῶν ἀχουόντων διάνοι «όν τε τὸν Λόγον, καὶ τὸν ὅθεν ἑἐστὶν, οὐχέτ ἂν κινδυνεύει τὸ µυστήριον ταῖς Ἑλληνιχαῖς µαχά ὑπολήψεσι τοῖς τε Ιουδαίων πρεαθεύουσι συνεὶ αι ' ἀλλ ἑπίσης ἑχατέρων τὴν ἀτοπίαν ἐχφεύ τότε ζῶντα τοῦ θεοῦ Λόγον, καὶ ἑνεργὸν χαὶ «x xbv ὁμολογῶν ' ὅπερ ὁ Ἰουδαῖος οὐ δέχεται; 1 μη διαφθείρειν * κατὰ τὴν φύσιν αὑτόν τε τὸν Α xa τὸν ὅθεν ἑστίν. ΄Ὥσπερ γὰρ Ex τοῦ νοῦ ἐφ᾽ Φαμεν εἶναι τὸν λόγον, οὔτε δι᾽ ὅλου τὸν αὐτὸν τῷ wp, οὔτε παντάπασιν ἕτερον τὸ μὲν γὰρ ἐξ νου εἶναι, ἄλλο τι xal οὐ» ἐχεῖνό ἐστι. τὸ αὐτί νοῦν εἰς τὸ ἐμφανὲς ἄγειν, οὐχέτ' ἂν ἕτερον ἐχεῖνο ὑπονοοῖτο, ἀλλὰ χατὰ τὴν φύσιν Ey ὃν , ἱ τῷ ὑποχειμένῳ ἑἐστίν ' οὕτως xal ὁ τοῦ θεοῦ / τῷ μὲν ὑφεστάναι xat ἑαυτὸν διῄρηται πρὸς ἓ παρ᾽ οὗ τὴν ὑπόστασιν ἔχει * τῷ δὲ ταῦτα δει:
ex quo exsistit, Quomodo enim in nobis verbum p ἐν ἑαυτῷ, ἃ περὶ τὸν Θεὸν καθορᾶται, ὁ αὐτόι
seu rationem ex mente esse dicimus ; neque omni- no ipsum idem esse quod mentem, nec omnino alterum; nam ex illo quidera esse, est aliquid aliud, et non illud ; quod autem ipsam mentem in apertum proferat, non utique existimari possit esse aliud ab illo, sed cum sit unum natura, subjecto est aliud: ita etiam Dei Verbum, eo quidem quod
per se consistit, distinctum est ac divisum ab illo ex quo habet quod consistit ;
κατὰ τὴν φύσιν ἐκείνῳ τῷ διὰ τῶν αὐτῶν γνωβ των εὑρισχομένῳ. Εἴτε γὰρ ἀγαθότης, εἴτε δύ' εἴτε σοφία, εἴτε τὸ ἀῑδίως εἶναι, εἴτε «b xaxl θανάτου χαὶ φθορᾶς ἀνεπίδεχτον, εἴτε τὸ ἐν τέλειον, εἶτε τι τοιοῦτον ὅλως σημεῖον ποιοι τοῦ Πατρὸς χαταλήψεως, διὰ τῶν αὐτῶν εὐι σημείων χαὶ τὸν ἓξ ἐχείνου ὑφεστῶτα λόγον.
; eo autem αι
seipso illa ostendit qux: cernuntur in Deo, idem est secundum: naturam quod ille qui invenit! cadem signa et indicia quibus cognoscitur. Sive enim bonitas, sive potentia, sive sapientia, sive sempiternum, sive jin eum non cadere vitium, mortem et interitum, sive esse omnino perfe sive quid aliud ejusmodi sit signum quo comprehenditur Pater, per eadem signa invenies Vt
quoque quod ex illo consistit.
19 5. GREGORII. NYSSENI credendo Spiritum : eorum autem qui stant a Grx- A ται τὸ δόγµα, τῇ τε τοῦ Λόγυυ παραδοχῇ, xal
cis aboletur error multorum deorum, ea quz est secundum naturam unitate circuuiscribente et ar- cente multorum phantasiam. ursus autem ex Ju- daica opinione maneat natur;e unitas, ex eo autem quod Graci opinantur, sola discretio in hypostasi- bua , impia opinioni utrinque congruo adhibito re- medio. Est enim veluti quzdam inedicina, eorum quidem qui in uno aberrant , numerus Trinitatis : eorum autem qui sunt. dispersi in. multitudinem, ratio unitatis. CAPUT IV.
Sin auten adversus hzc contradicat Jud:eus, non utique ex ejus propriis difficilis erit nobis adver- sus illum disceptatio. Ex iis enim documentis in quibus est educatus , veritatis erit declaratio. Esse enim Verbuim Dei , et Spiritum Dei, potestates, qua consistunt essentialiter, ct aunt eflicientes eorum qua facta sunt, et ea quie sunt, continent , ex di- vinitus inspiratis Scripturis evidenter ostenditur. Sufficit autem, cum meminerimus unius testimo- nii, plufa invenienda relinquere studiosis. Verbo Domini , inquit, celi firmati sunt , et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum !. Quo Verbo, et quo Spi- ritu? Neque enim dictio est Verbum , neque Spiritus anhelitus. Sic enim ad nostra naturz similitudinem Deus quoque homo fieret, ejusmodi quoque verbo el spiritu uti universitatis opificem staltuerent. Quz- nàim autem tanta virtus proficiscitur a verbis, et a spiritu, ut sufliciat ad ccelum constituendum , οἱ quie in eo sunt virtutes ? Si enim nostra dictioni Dei Verbum est simile, et Spiritus spiritui , similis est omnino virtus ex similibus, et quantas no- strum, tantas vires habet Dei Verbum. Atqui et ope- ratione sunt carentes et minime consistentes, qui cum verbis transeunt spiritus. Quo fil ut non agen- tes, el non consistentes illos omuino constituant, qui ad nostri verbi similitudinem Dei Verbum de- ducunt. Sin autem , ut dicit David, Verbo Dei fir- mati sunt cadi, et eorum virtutes consistunt in Dei Spiritu, constat ergo mysterium veritatis, quod dictat esse dicendum Verbum in essentia , et Spiri- tum in hypostasi.
CAPUT V.
Sed Dei quidem esse Verbum et Spiritum , οἱ per communes notiones Grzcus , et per Scripturas Ju- datus fortasse non contradicet ; at Dei Verbi homi- nis facti dispensationem uterque eorum ex zquo reprobabit , ut quz sit minime probabilis, et quam de Deo dicere minime conveniat. Ex alio ergo prin- cipio adducemus eos qui contradicunt, ut hoc cre- dant, nempe. Credantne Verbo et sapientia omnia esse facta ab eo qui condidit universitatem ? an bujus quoque existimationis fidem difficile ad- mittant ? Sed si non dederint Verbum seu ratio- nem, ct sapientiam fuisse ducem rerum crea-
! Psal. xxxi, 6.
στει τοῦ Πνεύματος * τῶν δὲ Ἑλληνιξόντων ' θεος ἑξαφανίφεται πλάνη, tf, χατὰ φύσιν ἑ παραγραφοµένης τὴν πληθυντιχὴν φαντασίαν. δὲ ἂν ix τῆς Ἰουδαϊχῆς ὑπολήψεως ἡ τῆς φύσι της παραμενέτω * Ex δὲ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἡ χι ὑποστάτεις διάχρισις µόνη, θεραπενθείσης Ex
cv καταλλήλως τῆς ἁσεθοῦς ὑπονοίας. "FK:
ὥσπερ τις θεραπεία τῶν μὲν περ) τὸ ἓν πλ
vy ὁ ἀριθμὸς τῆς Τρ.άδος. τῶν δὲ εἰς πληθ: δασµένων, ὁ τῆς ἑνότητος λόγος. ΚΕΦΑΛ. 4'.
El δὲ ἀντιλέγει τούτοις ὁ Ἰουδαῖος, οὐχέτ)
Ex τοῦ ἰδίου δύσχολος ὁ πρὸς ἐχεῖνον γενήσετα
Ἐκ γὰρ τῶν συντρόφων αὐτῷ διδαγµάτων ἡ τ
D θείας ἔσται φανέρωσις. Τὸ γὰρ εἶναι Λόγον 6
Πνεῦμα θεοῦ οὐσιωξῶς ὑφεστώσας δυνάμεις, πο τε τῶν γεγενηµένων, xal περιεχτιχὰς τῶν bv τῶν θεοπνεύστων Γραφῶν ἑναργέστερον δεί 'Apxet δὲ μιᾶς μαρτυρίας ἐπιμνηαθέντας, coli πονωτέροις χαταλιπεῖν τῶν πλειόνων τὴν εὕρει Λόγῳ τοῦ Κυρίου, φησὶν, οἱ obparol ἐστερεώί καὶ τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ, 3 δύναμις αὐτῶν. Ποίῳ Λόγῳ χαὶ Tolo Πνε Οὔτε γὰρ ῥῆμα ὁ Λόγος, οὔτε ἄσθμα τὸ Πνεῖ γὰρ ἂν καθ) ὁμοιότητα τῆς ἡμετέρας φύσεως θεῖον ἐξανθρωπίζοιτο, καὶ τοιούτῳ χεχρῆσθι X3 τοιούτῳ πνεύµατι, ον τοῦ παντὸς ποιητὴν τίζοιεν. Τίς δ οἴχεται δύναµις ἀπὸ ῥημάτ ἄσθματος τηλικαύτη, ὡς ἑξαρχεῖν πρὸς € σύστασιν xat τῶν ἓν τούτοις δυνάµεων; Ei Υὰς τῷ ἡμετέρῳ ῥήματι xal ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος,
. Hivsüpa τῷ πνεύµατι, ὁμοία πάντως Ex τῶν
ij δύναµις" καὶ ὅσην ὁ ἡμέτερος, τοσαύτην χα θεοῦ Λόγος τὴν ἰσχὺν ἔχει. Αλλά piv ἀνεν τε χαὶ ἀνυπόστατα τὰ τοῖς ῥήμασι συνδ,εξε πνεύματα. ΄Απραχτα πάντως xal ἀνυπόστατα ] χατασχενάζουσιν, οἱ πρὸς τῆν ὁμοιότητα το ἡμῖν λόγου τὸ θεῖον χατάγοντες. El δὲ, χαθὼι Δαθὶδ, ἑστερεώθησαν τῷ Λόγῳ τοῦ Κυρίους νοὶ, καὶ αἱ δυνάμεις αὐτῶν ἐν τῷ Πνεύματι τι «hv σύστασιν ἔσχον 'ἄρα συνέστηχε τὸ τῆς d µυστήριον, Λόγον ἐν οὐσίᾳ, καὶ Πνεύμα ἐν ὑπ λέγειν ὑφηγούμενον. ΚΕΦΑΛ. E.
᾽Αλλὰ τὸ μὲν εἶναι Λόγον θεοῦ xat Πνεῦμα πῶν κοινῶν ἐννοιῶν ὁ Ἕλλην, χαὶ διὰ τῶν To ὁ Ἰουδαῖος, ἴσως οὐχ ἀντιλέξει’ την δὲ χατὰ ' θρωπον olxovopíay τοῦ θεοῦ Λόγου, κατὰ ' ἑχάτερος αὐτῶν ἀποδοχιμάσει, ὡς ἀπίθανόν ἀπρεπῆ περὶ θεοῦ λἐγεσθαι. Οὐχοῦν ἐξ ἑτέρας xai εἰς τὴν περὶ τούτου πίστιν τοὺς ἀντιλ προσαξόµεθα. Λόγῳ τὰ πάντα γεγενῆσθαι χα παρὰ τοῦ τὸ πᾶν σὐστησαμένου πιστεύουσιν πρὸς ταύτην δνσπειθῶς ἔχουσι τὴν ὑπόληψιν εἰ µη δοῖεν Λόγον χαθηγεῖσθαι xai σοφίαν 4 ὄντων συστάσεως, ἀλογίαν τε καὶ ἀτεχνίαν €
5 ORATIO CATECTIIETICA. 23 τὸ παντὸς ἐπιστήσουσιν. El δὲ τοῦτο ἄτοπόν τε xal A lionis, statuent rationis el artis egestatem fuisse
ἀσεθὲς, ὁμολογεῖται πάντως ὅτι Λόγον τε xal σοφίαν ἐγεμονεύειν τῶν ὄντων ὁμολογήσουσιν. Αλλὰ μὴν ἐν τοῖς φθάσασιν ἀποδέδειχται, μὴ αὐτὸ τοῦτο ῥῆμα iov ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, f| ἐξ ἐπιστήμης τινὺς T] σοφίας * ἀλλὰ κατ᾽ οὐσίαντις ὑφεστῶσα δύναμις, προαιρετιχή τε παντὸς ἀγαθοῦ, χαὶ £y ἰσχύϊ πᾶν τὸ χατὰ πρθαἰρε- σιν ἔχουσα. ᾿Αγαθοῦ δὲ ὄντος τοῦ χόσµου, τὴν τῶν ἁἀγαθῶν ópsxtfüv τε χαὶ ποιητιχὴν δύναμιν αἰτίαν εἶναι. Et δὲ τοῦ χόσµου παντὸς ἡ ὑπόστασις τῆς τοῦ Λόγου δυνάµεως ἑξῆπτα:, χαθὼς ἡ ἀχολουθία παρ- έδειδεν ΄ ἀνάγχη πᾶσα xai τῶν τοῦ χόσµου μερῶν μὴ ἄλλην ἐπινοεῖν αἰτίαν τινὰ τῆς συστάσεως, ἀλλ 1 τὸν Λόγον αὐτὸν, Bu οὗ τὰ πάντα τὴν εἰς τὸ γενέσθαι πάροδον ἔσχε. Τοῦτο δὲ εἴτε Λόγον, εἴτε σοφίαν, εἴτε δύναμιν, εἴτε Θεὸν, εἴτε ἄλλο τι τῶν ὑψηλῶν τε xat τιµίων ὀνομάζειν τις ἐθέλοι, οὐ διοισόµεθα. "O τι γὰρ A; εὑρεθῇ δεικτιχὸν τοῦ ὑποχειμένου ῥῆμα f] ὄνομα, tw ἔστι τὸ διὰ τῶν φωνῶν σηµαινόμενον , ἡ ἀῑδιος τοῦ Θεοῦ δύναμις, ἡ ποιητικὴ τῶν ὄντων, ἡ εὑρετιχὴ τῶν μὴ ὄντων, ἡ συνεχτικὴ τῶν γεγονότων, fj προ- ορατιχἣ τῶν µελλόντων. Obxoc τοίνυν ὁ θεὸς, ὁ Λόγος, ἡ σοφία, ἡ δύναμις, ἀπεδείχθη χατὰ πὺ ἀχόλουθον τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ποιητὴς, οὐχ ἀνάγχῃ tt πρὸς thv τοῦ ἀνθρώπου κατασχευὴν ἐναχθεὶς, ἀλλ᾽ ἀγάπης περιουσίᾳ τοῦ τοιούτου ζώου δηµιουργἠσας την Ὑένεσιν. Ἔδει γὰρ µήτε τὸ φῶς ἀθέατον, µήτε thv δόξαν ἁμάρτυρον, µήτε ἀναπόλαυστον αὐτοῦ εἶναι "ἣν ἀγαθότητα, μήτε τὰ ἄλλα πάντα ὅσα περὶ τὴν
θείαν καθορᾶται φύσιν, ἀργὰ χεῖσθαι, jh ὄντος τοῦ σ
μετέχοντός τε xal ἀπολαύοντος. El τοίνυν ἐπὶ τούτοις 6 ἄνθρωπος εἰς γένεσιν ἔρχεται, ἐφ᾽ ᾧ τε μέτοχος τῶν θείων ἁγαθῶν γενέσθαι, ἀναγχαίως τοιοῦτος χατασχευάξεται, ὡς ἐπιτηδείως πρὸς τὴν τῶν ἆγα- θῶν µετουσίαν ἔχειν. Καθάπερ γὰρ 6 ὀφθαλμὸς διὰ τῆς ἐγχειμένης αὐτῷ φυσιχῶς αὐγῆς ἐν χοινωνίχ τοῦ φωτὸς γίνεται, διὰ τῆς ἐμφύτου δυνάµεως τὸ συγγενὲς ἐφελχόμενος * οὕτως ἀναγχαῖον ἦν ἐγχραθῆναί τι τῇ ἀνθρωτίνη φύσει συγγενΣς πρὸς τὸ θεῖον, ὡς ἂν διὰ τοῦ χαταλλήλου πρὸς τὸ οἰχεῖον τὴν ἔφεσιν ἔχοι. Καὶ γὰρ xat £y τῇ τῶν ἁλόγων φύσει, ὅσα τὸν ἔνυδρον xal ἑναέριον ἔλαχε βίον, χα-αλλήλως ἕκαστον τῷ τῆς ζωῆς εἴδει χατεσχευάσθη, ὡς οἰχεῖον ἑχατέρου xai ὁμόφυ- A», διὰ τῆς ποιᾶς τοῦ σώματος διαπλάσεως, τῷ μὲν
in principio universitatis. Sin autem hoc constat esse planc absurdum et impium , Verbum εἰ sa- pientiam rerum fatebuntur esse ducem. Atqui in 6 quie prius dieta sunt, ostensum est Dei Ver- bum non esse ipsam dictionem, aut ex scientia aliqua aut sapientia proficiscentem, sed quam- dam ασ: per essentiam consistit. virtutem, quie et omne bonum eligit, et in potestate sua situm habet quidquid elegerit. Cum autem bonus sit mundus, ejus illam, 'qu:e est bonorum appetens et efliciens, vim esse causam, Si autem, qucd mun- dus consistat universus, id pendet a virtute Verbi, ut ostendit consequentia, omnino necesse est ut mundi quoque partium creationis non aliam exi- Slimemus esse causam, quam idem Verbum, per quod habuerunt omnia aceessum ul fierent. loc . autem. Verbumne an rationem, an virtutem, an Deum, an aliquod aliud ex sublimibus et przeclaris nominibus velis nominare, minime laborabimus. Quodcunque euim inventum fuerit verbum aut no- men, quod demonstrat subjectum, unum est quod significatur per voces, nempe seinpiterna Dei vir- tus, rerum effectrix, eorum qua non erant inven- trix, que continet qua faeta sunt, et previdet . futura. IHlunc ergo Deum, Verbum, rationem, sa- pientiam, virtutem, ostensum est ex consequentía effectorem esse humanz naturge, non aliqua nc- cessitate inductum ad creandum hominem, sed eximia et insigni charitate hujus animalis ortum. esse architectatum. Oportebat enim neque lucem. esse non aspectabilem, neque gloriam carere testi- bus, neque eo redire ejus bonitatem, ut nemo ea- frueretur : neque alia omnia, qux in divina con- spiciuntur natura, jacere otiosa, cum non essct qui eorum essel particeps, iisque frueretur. Si ergo lioino ideo deducitur ad generationem, ut di- vinorum bonorum fiat particeps, necessario con- ditur cjusuodi, ut sit aptus ad eorum bonorum participationem. Quomodo enim oculus per natu- raliter insitum ei splendorem lucis fit. particeps, per vim ei inditam quod sibi cognatum est attra- hens : ita necesse erat ut in huinana natura ali- quid immisceretur, quod cum Deo haberet cogna-
τὸν ἀέρα, τῷ δὲ τὸ ὕδωρ εἶναι. Οὕτως οὖν xal τὸν py tionem, ut propter convenientiam teneretur desi-
ἄνθρωπον ἐπὶ τῇ τῶν θείων ἀγαθῶν ἀπολαύσει γενό- µεν»ον, ἕδει τι συγγενὲς Ev τῇ φύσει πρὸς τὸ µετεχό- µένον ἔχειν. Διὰ τοῦτο xal ζωῇ, καὶ λόγῳ, xal σοφίᾳ, χα) πᾶσι τοῖς θεοπρεπέσιν ἀγαθοῖς, χατεχοσµήθη, ὡς ἂν δι ἑχάστου τούτων πρὸς τὸ olxzioy τὴν ἐπιθυμίαν ἔχοι. Ἐπεὶ οὖν ἓν τῶν περὶ τὴν θείαν φύσιν ἀγαθῶν xai f ἀῑδιότης ἐστὶν , ἔδει πάντως μηδὲ τούτου τὴν χατασχενὴν εἶναι τῆς φύσεως ἡμῶν ἀπόχληρον, ἀλλ' ἔχειν ἐν ἑαυτῇ τὸ ἀθάνατον, ὡς ἂν διὰ τῆς ἐγχειμέ- — vre δυνάμεως γνωρίζοιτο τὸ ὑπερχείμενον, xaX £y ἐπι- bonia τῆς θείας ἁϊδιότητος εἴη. Ταῦτα τῇ περιληπτιχῇ φω»Ἡ 67 ἑνὸς ῥήματος 6 τῆς χοσµογονίας ἑνεδείξατο αόὖγος, κατ’ εἰχόνα Θεοῦ τὸν ἄνθρωπον γεχενῆσθαι λέ- Των. Ἐν γὰρτῇ ὁμοιώσει τῇ χατὰ τὴν εἰχόνα πάντως
derio ejus quod ei esset propinquitate ac neeessi- tudine conjunctum. Nam et in natura. brutorum, ea quibus obtigit ut vitam degant in aqua et in aere, condita sunt unumquodque congruenter gc- neri vite ab eo degendz?, ut per certam corporis effectionem, alteri quidem proprius et conveniens esset aer, alteri vero aqua : ita ergo etiam homi- nem ortum ad fruendum bonis divinis, oportebat habere aliquid in natura cognatuni cuim eo cujus esset particeps. Propterea fuit ornatus et vita, et ratione, οἱ sapientia, et omnibus bonis, qux Deum decent, ut per unumquodque eorum flagraret eupi- ditate ejus quod est sibi proprium ac conjuuctuim. Quoniam ergo unum cx iis bonis que sunt in di-
93 —
S. GREGORII] NYSSENI
p 4
vina natura, est etiam zternitas, oportebat omnino A ἐπὶ τὸ 8clov χαραχτηριζόντων dj ἀπαρίθμησις, xai
nostre naturz constructionem nec hujus esse exsor- tem, sed in se habere immortalitatem, ut per vim sibi insitam cognosceret id quod est supremum, et teneretur desiderio divine zternitatis. Hzc voce multa coniplectente, uno verbo ostendit liber de mundi origine, dicens factum esse hominem ad Dei imaginem. In hac enim assimilatione ad ima- ginem, ea prorsus enumerantur, qua divinitatis
ὅσα περὶ τούτων ἑστοριχώτερον ὁ Μωσῆς διεξέρχεται, ἐν διηγήσεως εἴδει δόγµατα ἡμῖν παρατιθέµενος, τῆς τοιαύτης ἔχεται διδασχαλἰας. 'O γὰρ παράδεισος ἐχεῖνος, καὶ ἡ τῶν χαρπῶν ἱδιότης, ὧν ἡ βρῶσις οὗ γαστρὸς πλησμονὴν, ἀλλὰ γνῶσιν καὶ ἀϊδ.ότητα ζωΏς τοῖς Υευσαµένοις δίδωσι πάντα ταῦτα συνάδει τοῖς προτεθεωρηµένοις περὶ τὸν ἄνθρωπον ὡς ἀγαθῆς τε xai ἓν ἀγαθοῖς οὔσης χαταρχὰς ἡμῖν τῆς φύσεως.
characterem exprimunt, et quecunque de his Moses historica narratione percurrit (ita tamen ut ea pro dogmatis habeamus) eamdem doctrinam redolent. Paradisus enim ille fructuumque proprietas, quorum «918 non ventris saturitatem, sed scientiam ct :eternitatem vitae gustantibus donat : hzec omnia congruunt iis qua sunt prius considerata in homine : nempe quod in initio nostra esset bona et in bonis natura.
Sed iis que dicta sunt forte repugnabit is qui ad presentia aspicit, et existimat se posse probare, non esse vera quae dicuntur, quod non in illis, sed in omnibus fere contrariis nunc bomo eernatur. Ubi enim est forinz di- vine similitudo in anima? Ubi sgritudinum vacuitas in corpore? Ubi animse seternitas ? Àn- non est homo brevis vite, patibilis, caducus, omni affectionum generi ebuoxius, et in anima, et in corpore? Qui hzc dizit et qua sunt hujusmodi, et naturam insectatur, existimabit se posse ever- tere qua sunt tradita de homine. Sed ne ab eo quod est, consequens et consentaneum deflectatur oratio, de his etiam paucis tractabunus. Quod nunc vita humana sit in iis qui sunt aliena et minime convenientia , non satis est. argumen& quod homo nunquam /uerit in bonis. Quoniam
enim homo Dei est opus, qui propter bonitatem €
hoc animal deduxit àd ortum, nemo jure eum, cujus bonitas causa fuit ut conderetur, illius defe- ctionis causam esse suspicabitur. Sed alia est causa cur et hiec nobis nunc adsint, et deserti si- .mus ab iis quz sunt praestantiora. Initium autem «jus quod ad hoc nunc est dicendum, non est remotum ab assensione eorum qui contradicunt. Qui enim ad hoc ut suorum bonorum particeps esset bominem fecit, quique adminiculum et oc- casionem ejus nature indidit, αἱ per unumquodque ad simile ferretur appetitio, non privaverit homi- nem eo quod est bonorum pulcherriinum et prz- stantissimum, illa, inquam, gratia quz in eo con- sistit, quod non sit aliquid quod dominatum jin cum obtineat, et quod sit. sui juris et liberi arbi- trii. Si enim vitxe humana praeesset necessitas, ex ea parte falsa fuissei imago, ut qua per dissimi- litadinem aliena esset ab exemplari. Qui enim fieri posset ut natura nescio quibus necessitatis legi- bus astricta, natur: omnium rerum dominatricis imago diceretur? Quod ergo per omnia Deo erat assimilatum, oportebat omnino habere in natura quod sibi ünpcraret, et domino minime esset sub- jectum, ut virtutis esset praemium bonorum par- ticipatio. Qui factum est ergo, inquies, ut qui per omnia pulcherrimis et prastantissimis fuit hone- status, cominutaverit bona deterioribus? Clarum autem est id quoque quod de eo dicendum est .
Ἁλλ' ἀντιλέγει τυχὸν τοῖς εἰρημένοις ὁ πρὸς τὰ παρόντα βλέπων, xaX οἵεται διελέγχειν τὸν λόγον οὐχ ἀληθεύοντα, τῷ μὴ àv ἑχείνοις νῦν, ἀλλ' ἐν πᾶσι σχεδὸν τοῖς ὑπεναντίοις ὁρᾶσθαι τὸν ἄνθρω- Tov. Ποῦ yàp τῆς Φυχῆς τὸ θεοειδές; mo) δὲ ἡ ἀπάθεια τοῦ σώματος; Ποῦ τῆς ζωῆς τὸ ἁἲδιον ; Ὠκύμορον, ἐμπαθὲς, ἐπίχηρον, πρὸς πᾶσαν παθηµά- των ἠδέαν χατά τε ψυχὴν xaX σῶμα ἐπιτήδειο». Ταῦτα xai τὰ τοιαῦτα λέγων xal χατατρέχων τῆς φύσεως, ἀνατβέπειν τὸν ἁποδοθέντα περὶ τοῦ ἀνθρώπου λόγον οἱήσεται. ᾽Αλλ’ ὡς ἂν μηδαμοῦ τοῦ ἀχολούθου ὁ λόγος παρατραπείη. καὶ περὶ τούτων kv ὀλίγοις διαληφόµεθα. Τὸ νῦν ἐν ἁτόποις εἶναι την ἀνθρωπίνην ζωὴν, οὐχ ἰχανός ἐστιν ἔλεγχος, τοῦ µηδέποτε τὸν ἄνθρωπον Ev ἀγαθοῖς Υεγενησθαι. Ἐπειδὴ γὰρ θεοῦ ἔργον ὁ ἄνθρω- πος, τοῦ δι ἀγαθότητα τὸ ζῶον τοῦτο παραγαγόντος εἰς χένεσιν, οὐκ ἄν τις εὐλόγως οὗ ἡ αἰτία τῆς συστάσεως ἀγαθότης box χαθυποπτεύσειεν. ᾽Αλλ' ἕτερόν ἐστιν αἴτιον, τοῦ ταῦτά τε νῦν περὶ ἡμᾶς εἶναι, καὶ τῶν προτιµοτέρων ἐρημωθῆναι. ᾿Αρχὴ δὲ πάλιν xal πρὸς τοῦτον ἡμῖν τὸν λόγον, οὐκ ἔξωθεν τῆς τῶν ἀντιλεγόν- των Ec: συγχαταθέσεως. 'O γὰρ ἐπὶ µετουσίᾳ τῶν ἰδίων ἀγαθῶν ποιῄσας τὸν ἄνθρωπον, xai πάντων αὖ- τῷ τῶν καλῶν τὰς ἀφορμὰς ἑγχατασχευάσας τῇ φὐ- σει, ὡς ἂν δι ἑκάστου πρὸς τὸ ὅμοιον ἡ ὄρεξις φέροιτο, οὐχ ἂν τοῦ χαλλίστου xal τιµιωτάτου τῶν ἁγαθῶν ἀπεστέρησε, λέγω δη τῆς κατὰ τὸ ἀδέσποτον καὶ αὖτ- εξούσιον χάριτος. El γάρ τις ἀνάγχη τῇ ἀνθρωπίνῃ ἐπεστάτει Qui, διεφεύσθη ἂν fj εἰχὼν χατ᾽ ἐχεῖνο τὸ µέρος, ἀλλοτριωθεῖσα τῷ ἀνομοίῳ πρὸς τὸ ἀρχέτυ- mov. Τῆς γὰρ βασιλευούσης φύσεως ἡ ἀνάγχαις τισὶ ὑπεζευγμένη τε χαὶ δουλεύουσα, πῶς ἂν εἰχὼν ὀνομά- ζοιτο; Οὐχοῦν τὸ διὰ πάντων πρὸς τὸ θεῖον ὦμοιω- μένον ἔδει πάντώς ἔχειν ἐν τῇ φύσει τὸ αὑτοχρατὲς xai ἁδέσποτον, ὥστε ἆθλον ἀρετῆς εἶναι τὴν τῶν ἀγαθῶν µετουσίαν. Πόθεν οὖν, ἐρεῖς, ὁ διὰ πάντων τοῖς χαλλίστοις τετιµηµένος, τὰ χείρω τῶν ἀγαθῶν ἀντηλλάξατο; Σαφὴς δὲ χαὶ ὁ περὶ τούτου λόγος. Οὐ- δεµία κακοῦ γένεσις ἐχ θείου βουλήµατος τὴν ἀρχὴν ἔσχεν * Ἡ γὰρ ἂν ἔξω µέμφεως ἣν ἡ xaxia, θεὸν Exv- τῆς ἐπιγραφομένη ποιητὴν xai πατέρα ' ἀλλ ἐμ- φύεταί πως τὸ χαχὸν ἔνδοθεν, τῇ προαιρέσει τότι συνιστάµενον, ὅταν τις ἀπὸ τοῦ χαλοῦ γένηται τῆς ψυχῆς ἀναχώρησις. Καθάπερ γὰρ ἡ ὅρασις φύσεώς ἐστιν ἑνέργεια ἡ δὲ πήρωσις, στἐρησἰς ὃστι τῆς φυ- σιχῆς ἑνεργείας * οὕτως xaX ἡ ἀρετὴ πρὸς τὴν χαχίαι ἀνθέστηχεν. OD Υὰρ ἔστιν ἄλλην καχίας Ὑένεσιν ive
25
ORATIO CATECHETICA. 26
νοῆσαι, ἢ ἀρετῆς ἀπουσίαν. Ὥσπερ vip τοῦ φωτὸς A Nullus mali ortus initium duxit ex Dei voluntate.
ὑφαιρεθέντος 6 ζόφος ἐπηχολούθησε, παρόντος δὲ οὐχ ἔστιν * οὕτως ἕως ἂν ᾗ τὸ ἀγαθὸν Ev. τῇ φύσει, ἀν- ὑπαρχτόν ἐστι χαθ) ἑαυτὸ d xaxa ν ἡ δὲ τοῦ χρείτ- τονος ἀναχώρησις Ὑίνεται τοῦ ἑναντίου γένεσις. Ἐπεὶ οὖν τοῦτο τῆς αὑτεξουσιότητός ἐστι τὸ ἰδίωμα, τὸ χατ᾽ ἑξουσίαν ἀναιρεῖσθαι τὸ χαταθύμιον, οὐχ 6 θεός σοι τῶν παρόντων ἑἐστὶν αἴτιος χαχῶν, ἀδέσποτόν τε xal ἄνετόν σοι χατασχευάσας τὴν φύσιν, ἁλλ᾽ ἡ ἁἀδουλία τὸ χεῖρον ἀντὶ τοῦ χρείττονος προελοµένη,
Revera enim nulli reprehensioni affine esset vitium, ut quod sui effectorem οἱ patrem Deum sibi ascrl- beret, sed malum intrinsecus quodammodo innascl- tur in libero animi arbitrio et electione, tune consistens, quando fuerit aliquis anim: recessus ab eo quod bonum est et honestum. Quoinodo enim visus est naturz operatio ; orbitas autem est privatio naturalis operationis : ita etiam virtus adversatur vitio. Non possumus enim cogitare
aliam vitii generationem, quam viriutis absentiam. Quomodo enim ablata luce consequuntur tenebrz, non sunf autem si adsit : ita quandiu fuerit bonum in natura, per se non consistit vitium; ejus autem quod est melius recessus fit generatio contrarii. Quoniam ergo hoc est proprietas liberi ar- bitrii, ut libere quod animo gratum fuerit eligatur, non est tibi Deus auctor et causa malorum pre- sentium, constructa tibi natura quz domino non paret estque libera et soluta, sed malum consilium,
quod elegit pro meliori id quod est deterius. ΚΕΦΑΛ. Q'.
λητεῖς δὲ xai τὴν αἰτίαν τυχὸν τῆς χατὰ τὴν Bou- λὴν διαµαρτίας᾽ εἰς τοῦτο γὰρ ἡ ἀχολουθία τῶν λό- ων Φέρει, Οὐχοῦν πάλιν ἀρχή τις ἡμῖν κατὰ τὸ εὔ- λογον εὑρεθήσεται, fj χαὶ τοῦτο σαφηνίσει τὸ ζήτημα. Τοιοῦτόν τινα λόγον παρὰ τῶν Πατέρων διεδεξάµεθα ἔστι δὲ ὁ λόγος, οὗ μνυθώδης διἠγησις, ἀἁλλ᾽ ἐξ αὐτῆς τῆς φύσεως ἡμῶν τὸ πιστὸν ἐπαγόμενος' Διπλή τίς ἔστιν ἓν τοῖς οὖσι χατανόησις, εἰς τὸ νοητόν τε xal αἰσθητὸν τῆς θεωρίας διῃρημένης. Καὶ οὐδὲν ἂν παρὰ ταῦτα χαταληφθείη ív τῇ τῶν ὄντων φύσει, τῆς δ-αιρέσεως ταύτης ἔξω φερόµενον. Διῄρηται δὲ ταῦτα πρὸς ἄλληλα πολλῷ τῷ µέσῳ, ὡς μήτε τὴν αἰσθητὴν ἐν τοῖς νοητοῖς εἶναι γνωρίαµασι, µήτε Ev τοῖς αἱσθη- τοῖς ἑκχείνην, ἀλλ ἀπὸ τῶν ἑναντίων ἑχατέραν χα-
CAPUT VI.
Quaris autem etiam fortasse causam peccati quod consulto admittitur, eo enim deducit oratio- nis consequentia. Rursus ergo nobis invenietur aliquod principium, ut est consentaneum, quod hanc etiam explicabit quastionem. A Patribus quamdam talem invenimus orationem, est autem oratio, non fabulosa narratio, sed qux ex ipsa na- tura affert probabilitatem : Duplex est in iis quee sunt consideratio, in id quod percipitur intelligen- tja, et id quod est sensile, divisa contemplatione. Neque preter hac quidquam relinqui potest in re- rum nhatura, quod feratur extra hanc divisionem. Magno autem intervallo sunt hzc inter se disjun. cta, ut neque cognita sit sensilis inter ea quae ca-
ρακτηρἰζεσθαι. Ἡ μὲν γὰρ νοητὴ φύσις ἀσώματόν C dunt sub intelligentiam, nec quz intelligentia per-
τι χρηµά ἐστι xol ἀναφὲς xal ἀνείδεον. 'H δὲ αἱ- σθητὴ xav' αὑτὸ τὸ ὄνομα, ἑντός ἐστι τῆς διὰ τῶν αἰσθητηρίων χατανοῄσεως. ᾽Αλλ' ὥσπερ ἓν αὐτῷ τῷ αἰσθητῷ xóspup πολλῆς πρὸς ἄλληλα τῶν στοιχείων oben ἑναντιώσεως, ἐπινενόηταί τις ἁρμονία διὰ τῶν ἐναντίων ἁρμοζομένη παρὰ enc τοῦ παντὸς ἔπιστα- τούστς σοφίας ' xal οὕτως πάσης γίνεται πρὸς Éau- TL» συμφωνία τῆς κτίσεως, οὐδαμοῦ τῆς φυσιχῆς ἑναντιότητος τὸν τῆς συµπνοίας εἰρμὸν διαλυούσης, χατὰ τὸν αὑτὸν τρόπον χαὶ τοῦ αἰσθητοῦ πρὸς τὺ νοητὸν Ἠίνεταί τις χατὰ θείαν σοφἰαν µίξις τε χαὶ ἀάχρασις, ὡς ἂν πάντα τοῦ χαλοῦ χατὰ τὸ ἴσον µετ- έχοι, xai μηδὲν τῶν ὄντων ἁμοιροίη τῆς χρείττονος φύσεως. Διὰ τοῦτο τὺ μὲν χατάλληλον τῇ νοητῇ φύσει χωρίον, ἡ λεπτὴ, λογιχὴ xaX εὐχίνητός ἐστιν οὐσία, xazà την ὑπερχόσμιον λῆξιν πολλὴν ἔχουσα τῷ ἰδιά- ζοντι τῆς φύσεως πρὺς τὸ νοητὸν τὴν συγγἑ»ειαν. Προμηθείᾳ δὲ χρείττονι πρὸς τὴν αἰσθητὴν φύσιν Υίνεταί τις τοῦ νοητοῦ συνανάχρασις, ὡς ἂν µη- v ἀπόθλητον εἴη τῆς κτίσεως, καθώς φησιν ὁ Απόστολος, μηδὲ τῆς θείας χοινωνίας ἀπόχληρον, Τούτου χάριν ix νοητοῦ τε xal αἰσθητοῦ, τὸ χατὰ τὸν ἄνθρωτον μίγμα παρὰ τῆς θείας ἀναδείχνυται «,σεως, χαθὼς διδάσχει τῆς χοσµογενείας ὁ λόγος. Ααζὼν yàp, φησὶν, d θεὲς χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, τὸν
* | Timoth. iv, ὁ,
e ---- -
cipiuntur inter sensilia, sed utraque formam et characterem accipiunt a contrariis. Nam quz In- telligentia quidem percipitur natura, est res quz- dam incorporea, et intactilis, et informis. Sensilís aulem ex ipso nomine, est intra mentis compre- hensionem qua fuit per sensilia. Sed quoniodo cum in mundo magna sit inter se invicem elemen- torum repugnantia, a sapientia quz przest uni- versitati, excogitata est quxdam harmonia, que concinnatur et aptatur per contraria; et ita uni- verse creature ad seipsam extenditur concentus, naturali repugnantia minime solvente seriem con- Spirationis : eodein modo ejus quod est sensile, cum eo quod cadit sub intelligentiam, a divina
D sapientia fit qux&edam commistio et concretio, ut
omnia ex zquo partem habeant ejus, quod est pulchrum et honestum, et ex iis qua: sunt nihil sit expers nature melioris. Propterea locus quidem congruens intellectili naturz, tenuis est et agilis substantia qui in supramundana regione proprie- tate nature sue magnam habet cum intellectili cognationem. Meliori autem providentia, quedam βι contemperatio ejus quod percipitur intelligen- tia cum sensili natura, ut creature nihil sit reji- ciendum, ut dicit Apostolus *, neque expers divinz
1 S. GREGORII NYSSENI 23
communionis. Ea de causa, ex co quod percipitur A dvOpozov ÉxJacs: καὶ 6 ^9 ἰδίας ἐμπνεύσεως
intelligentia, οἱ eo quod cadit sub sensum, fit. in homine quaedam mistio a divina natura, ut docet liber mundi generationis. Cum enim accepisset , inquit, Deus limum ez terra, finxit hominem, οἱ per propriam inspirationem figmento insufflavit vitain; ut cum eo quod est divinum simul extolle- retur terrenuin, et una gratia pari honore perva- deret universam creaturam, inferiori natura con- temperata cum supramundana. Cum ergo prius consistente qui intelligentia percipitur creatura, et angelicarum virtutum unaquaque operatione, ab ea qua praest universis ' potestate, attributa ad constitutionem universitatis, esset qu:zedam pote- stas ordinata, ut locum terrestrem contineret et
dominatum in eum obtineret, viribus ad id acco- D ptis a potestate illa qux universitatem regit et ad- .
ministrat ; et deinde esset conditum terrestre illud figmentum simulacrum superna potestatis (erat autem hoc animal homo), essetque in eo nature que percipitur intelligentia, divina pulchritudo, ineffabili quadam virtute conteniperata, gre fert et non tolerandum ducit is cui terrena obtigit ad- ministratio, si ex natura ci subjecta aliqua cree-
τῷ πλάσματι τὴν Quiv ἐνεφύσησεν ὡς ἂν συν- επαρθείη τῷ θείῳ τὸ γήἠϊνον, χαὶ µία τις χατὰ τὸ ὁμότιμον διὰ πάσης τῆς χτίσεως 1j χάρις διῄχοι, τῆς Κάτω φύσεως πρὸς τὴν ὑπερχόαμιον συγκιρναµένης. Ἐπεὶ οὖν τῆς νοητῆς κΧτίσεως προποστάσης, xal ἑχάστης τῶν ἀγγελικῶν δυνάµεων πρὸς τὴν τοῦ παν- τὸς όύστασιν ἑνεργείας τινὸς παρὰ «nc τῶν πάντων ἐπιστατούσης ἐξουσίας προσνεµηθείσης, ἣν τις δύνα- µις ἡ τὸν περἰγειον τόπον συνέχειν τε καὶ περιχρα- τεῖν τεταγµένη, εἰς αὐτὸ τοῦτο δυναμωθεῖσα παρὰ τῆς τὸ πᾶν οἰχονομούσης δυνάµεως' εἶτα χατεσχευάσθη «b γἠῖνον πλάσμα τῆς ἄνω δυνάµεως ἀπειχόνισμα * τοῦτο δὲ τὺ ζῶον ὁ ἄνθρωπος * xat fjv ἐν αὐτῷ τὸ θεος:δὲς τῆς νοητῆς φύσεως κάλλος, ἁῤῥήτῳ τινὶ δυνάµει συγχεχραµένον ΄ δεινὸν ποιεῖται xal οὐχ ἀνεχτὸν ὁ τὴν περίγειον οἰχονομίαν λαχὼν, εἰ àx τῆς ὑποχειρίου αὐτῷ φύσεως ἀναδειχθήσεταί τις οὐσία πρὸς τὴν ὑπερέχουσαν ἀξίαν ὡμοιωμένη. Τὸ δ' ὅπερ ἐπὶ τὸ πάθος χατεῤῥύη τοῦ φθόνου, ὁ ἐπὶ μηδενὶ χαχῷ κτισθεὶς παρὰ τοῦ τὸ πᾶν bv ἀγαθότητι συστησα- µένου, τὸ μὲν δι ἀχριθείας διεξιέναι, οὗ τῆς παρού- σης πραγµατείας ἐστί * δωνατὺν δ' ἂν εἴη xa δ: ὀλίγου τοῖς ἀπειθεστέροις παραθέσθαι τὸν λόγον
tur essentia assimilata οἱ qux supereminet dignitati. Quemadmodum autem ad invidie vitium de-
fluxerit is, qui ad nu!lum malum creatus ab illo fuerat, a quo universum
in bonitate conditum
fuit, exacte quidem et accurate persequi, non est hujus operis; iis autem qui sunt paulo magis in-
creduli, paucis poterit afferri ratio.
Virtutis enim et vitii sibi invicem adversantium α Tijg γὰρ ἀρετῆς xal τῆς χαχίας οὐχ ὡς δύο τινῶν
consideratur discrimen, non tanquam duo sint qua cernantur consistere ; sed quomodo ab eo quod est, ut. adversum distinguitur id quód non est, neque dici potest quod per hypostasin ac consistentiam distinguatur id quod non est ab eo quod est, sed non esse dicimus tanquam adversum distingui ab eo quod est esse ; eodem modo etiam vitium adversatur rationi virtutis, cum per se non sit, sed intelligatur per absentiam ejus quod est melius: et quomodo dicimus a visu tanquam adversam distingui czecitatem, cum per se non sit in rerum natura cxcitas, sed sit privatio ejus qui rius fuerat habitus: ita etiam vitium dicimus considerari im boui privatione, veluti quamdam umbram qua accidit transitui radii. Quoniam ergo iücreata natura non est capax motus qui fil per conversionein, mutationem et alterationem ; quid- quid autem consistit per creationem, cognatione quadam jungitur cum alteratione ; propterea quod ipsa quoque creatur: consistentia coepit ab altera- tione, cum id quod non erat, virtute divina tradu- ctum sit ad loc ut esset: creata autem erat et potestas cujus meminimus, libero sui arbitrii motu eligens quod videbatur, postquam clausit oculos ad id quod est bonum et amplum, et ab invidia remotum ; quomodo qui ad solem suis connivet ciliis, amisso visu videt tenebras ; ita etiam ille, eo ipso quod neluit bonum videre, id mente com- prehendit quod est bono contrarium, nempe invi- diam. Constat autem cujuslibet rei principium esse
χαθ᾽ Ὁπόστασιν φαινομένων, ἡ ἀντιδιαστολὴ θεωρεῖ- ται. ἀλλ ὥσπερ ἀντιδιαιρεῖται τῷ ὄντι τὸ ui) ὃν, καὶ οὐχ ἔστι χαθ᾽ ὑπόστασιν εἰπεῖν τὸ μὴ ὃν ἀντιδιαστέλ- λεσθαι πρὸς τὸ ὃν, ἀλλὰ τὴν ἀνυπαρξίαν ἀντιδ.αιρεῖ- σθαι λέγομεν πρὸς τὴν ὕπαρξιν * κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἡ καχία τῷ τῆς ἀρετῆς ἀντικαθέστηχε λόγῳ, οὐ καθ) ἑαυτῆν τις οὖσα, ἀλλὰ τῇ ἀπουσίᾳ voou-
᾽μένη τοῦ κρείττονος * καὶ ὥσπερ φαμὲν ἀντιδιαιρεῖ-
σθαι τῇ ὁράσει τὴν πήρωσιν, οὗ χαθ᾽ ἑαυτὴν οὖσαν ἐν τῇ φύσει τὴν πήρωσιν, ἀλλὰ προλαθούσης ἕδεως στέρησιν ' οὕτω xai τὴν καχίαν ἓν τῇ τοῦ ἀγαθου στερήσει θεωρεῖσθαι λέγομεν, οἷόν τινα σχιὰν τῇ διαχωρήσει τῆς ἀκτῖνος ἐπισυμθαίνουσαν. Ἐπειδη τοίνυν ἡ ἄχτιστος φύσι;, τῆς χινήσεως τῆς xac τρο- πὴν xal μεταθολὴν καὶ ἀλλοίωσίν ἐστιν ἀνεπίδεχτος :
D πᾶν δὲ τὸ διὰ χτίσεως ὑποστὰν, συγγενῶς πρὸς ti»
ἀλλοίωσιν ἔχει διότι καὶ abt) τῆς Χτίσεως ἡ ὑπό" στασις, ἀπὸ ἀλλοιώσεως Πρξατο, τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι θείᾳ δυνάµει µετατεθέντος * χτιστὴ δὲ ἣν χαὶ ἡ μνημονευθεῖσα δύναμις, αὐτεξουσίῳ χινῆματι τὸ δοχοῦν αἱρουμένη, ἐπειδῃ πρὸς τὸ ἀγαθόν τε xal ἄφθονον ἐπέμυσε νόημα, ὥσπερ ὁ £v ἡλίῳ τοῖς βλεφά- ροις ἐπιθαλὼν τὰς ὄψεις σκότος ὁρᾷ , οὕτω χἀχεῖνος αὐτῷ τῷ μὴ θελῆσαι τὸ ἀγαθὸν νοῆσαι, τὸ ἑναντίον τῷ ἀγαθῷ κατενόησε, τοῦτο δέ ἐστιν ὁ φθόνος. Ὅμο: λογεῖ δὲ παντὸς πράγµατ, ἀρχὴν τῶν μεθ’ ἑαυτὴν γατὰ τὸ ἀχόλουθον ἐπισυμθαινόντων αἰτίαν εἶναι * οἷον τῇ ὑχείᾳ, τὸ εὐεχτεῖν, τὸ ἐργάνεσθαι, τὸ χα ἡδονὴν βιοτεύειν’ τῇ δὲ νόσῳ, τὸ ἀσθε»εῖν, τὸ àv- ενέργητον εἶναι, τὸ ἐν ἀπδίᾳ τὴν ζωὴν ἔχειν * οὕτω
39 ORATIO CATECIETICA. eo χαὶ τὰ ἄλλα πάντα ταῖς οἰκείαις ápyaig κατὰ τὸ A causam eorum quie post se ex consequenti acci-
ἀχόλουθον ἔπεται. Ὥσπερ οὖν ἡ ἀπάθεια τῆς xac ἀρετὴν ζωῆς ἀρχὴ xaX ὑπόθεσις γίνεται, οὕτως ἡ διὰ τοῦ φθόνου γινοµένη πρὸς xaxiay ῥοπὴ, τῶν μεθ) ἑαυτὴν πάντων ἀναδειχθέντων xaxov ὁδὺς κατέστη. Ἐπειδὴ γὰρ ἅπας πρὸς «b χαχὺν τὴν ῥοπὴν ἔσχεν ὁ τῇ ἀποστροφῇ τῆς ἀγαθότητος ἓν ἑαυτῷ γεννήσας τὸν φθόνον, ὥσπερ λίθος ἀχρωρείας ἀποῤῥαγεὶς ὑπὸ τοῦ ἰδίου βάρους πρὸς τὸ πρανὲς συνελαύνετας, οὕτω χἀχεῖνος τῆς πρὺς τὸ ἀγαθὸν συμφυῖας áro- σπασθεὶς, xat πρὸς χαχίαν βαρήσας χαὶ χατανεύσας, αὐτομάτως οἷόν τινι βάρει πρὸς τὸν ἔσχατον τῆς πονηρβίας ὅρον συνωσθεὶς ἀπηνέχθη, χαὶ τὴν διανοη- τιχὴν ὀύναμιν fjv εἰς τὴν συνέργειαν τῆς τοῦ χρείτ- τονος µετονυσίας ἔσχε παρὰ τοῦ χτίσαντος, ταύτην cic
dunt ; ut sanitatem, quod bona sit habitudo, quod fiat operatio, quod vivatur in voluptate : morbum, quod sit imbecillitas, quod exerceri non possit operatio, quod vita agatur in moerore οἱ tristitia. lta etiam alia omnia ex consequenti sua sequun- tur principia. Quomodo ergo impatibilitas est principium et fundamentum vitz: agend:z ex vir- tute: ita qux per invidiam ad malum exsistit propensio, inuniit viam ad omnia mala quz fue- runt post eam, Postquam enim ad malum semel fuit propensus, qui per aversionem a bonitate in seipso genuit invidiam : quomodo lapis abruptus a promontorio, proprio pondere in declive detru- ditur, ila etiam ille avulsus a congenerata ad
εὕρεσιν τῶν κατὰ χαχίαν ἐπινοουμένων συνεργὸν B bonum cqnspiratione, et ad vitium gravatus ac
ποιησάµενος, εὐμηχάνως διέρχεται δι ἁπάτης τὸν ἄνθρωπον, αὐτὸν ἑαυτοῦ πείσας γενέσθαι φονέα τε xol αὐτόχειρα. Ἐπκειδὴ γὰρ διὰ «rc θείας εὐλογίας δυναμωθεὶς ὁ ἄνθρωπος, ὑψηλὸς μὲν ἦν τῷ ἀξιώματι ᾿ βασιλεύειν γὰρ ἐτάχθη τῆς γῆς τε xal τῶν ἐπ᾽ αὐτῆς πάντων * χαλὸς δὲ τὸ εἶδος, ἀπειχόνισμα γὰρ τοῦ ἀρχετύπου ἐγεγόνει κάλλους, ἁπαθῆς δὲ τὴν φύσιν, τοῦ γὰρ ἀπαθοῦς µίµημα ἣν ' ἀνάπλεως δὲ παῤ- ῥησίας, αὐτῆς χατὰ πρόσωπον τῆς θείας ἑμφανείας χατατρυφῶν * ταῦτα δὲ τῷ ᾿Αντιχειμένῳ τοῦ κατὰ τὸν Φθόνον πάθους ὑπεκχαύματα T9»: ἰσχύῖ δέ τινι xal βίᾳ δυνάµεως κατεργάσασθαι τὸ χατὰ γνώµην οὐχ οἷός τε ἦν ' ὑπερίσχυε γὰρ ἡ τῆς εὐλογίας τοῦ coo ὀύναμις τῆς τούτου βίας ' διὰ τοῦτο ἀποστήσαι τῆς ἐνισχυούσης αὐτὸν δυνάµεως μηχανᾶται, ὡς ἂν εὖ- άλωτος αὐτῷ πρὸς τὴν ἐπιδουλὴν χατασταίη. Καὶ ὥσπερ ἐπὶ λύχνου τοῦ πυρὸς τῆς θρυαλλίδος περι- δεδραγµένου, εἴ τις ἀδυνατῶν τῷ φυσήµατι σθέσαι «lj» φλόγα ὕδωρ ἑμμίξει Ev τῷ ἑλαίῳ, καὶ διὰ τῆς ἐπινοίας ταύτης ἁμαυρώσει τὴν φλόγα * οὕτως OU ἁπάτης τῇ προαιρέσει τοῦ ἀνθρώπου τὴν χαχίαν ἓμ- µέξας ὁ Αντιχείμενος, σθέσιν τινὰ xaX ἁμαύρωσιντῆς εὐλογίας ἐποίησεν. "Hz ἐπιλειπούσης, ἓξ ἀνάγχης τὸ ἀντ'χείμενον ἀντεισέρχεται. ᾿Αντίχειται δὲ τῇ ζωῇ μὲν ὁ θάνατος, ἡ ἀσθένεια δὲ τῇ δυνάµει, τῇ εὐλογίᾳ δὲ ἡ χατάρα, τῃ παῤῥησίᾳ δὲ ἡ αἰσχύνη, xal πᾶσι τοῖς ἀγαθοῖς τὰ χατὰ τὸ ἐἑναντίον νοούμενα. Διὰ τοῦτο ἐν τοῖς παροῦσι καχοῖς ἐστι νῦν τὸ ἀνθρώπινον,
declinans , sua sponte veluti quodam pondere compulsus delatus fuit ad extremum terminum improbitatis : et vim cogitandi quam habuit a Creatore ad adjumentum participationis ejus quod est melius, ea accepta adjutrice ad ea invenienda quie excogitantur ex vitio, astu et fraude hominem aggreditur, ei persuadens ut sibi mortem inferret, et sui esset homicida. Quia enim homo confirmatus et corroboratus per divinam benedictionem ampla quidem et sublimi crat auctoritate ac dignitate : constitutus enim erat, ut in terra, et in omnibus qua in ipsa sunt regnum obtineret : erat autem lormosus , factus enim erat ad imaginem exemplaris pulchritudinis ; erat autem iimpatibilis natura, imi- tator enim erat ejus qui est. impalibilis; dicendi autem libertate plenus erat ac fiducia, ut qui facie ad faciem cum Dco ei apparente loquendi voluptate $e expleret ; hec autem adversario erant fomes et irritamentum invidie, vi autem aperta et potentiae robore non poterat efficere quod habebat in animo, potentior enim erat vis Dei benedictionis ejus viribus; propterea machinatur ut eum abducat a potentia qu:€ eum corroborabat ac confirmabat, ut ipse facile pateret imsidiis. Et quomodo cum in lucerna ignis ellychnium apprehenderit, nec flatu quispiam possit flammam exstinguere, oleo aquam miscet, et ea ratione flammam debilem reddit et
.evanidam : ita adversarius, cum libero arbitrio
τῆς ἀρχῆς ἔχείνης τοιούτου τέλους τὰς ἀφορμὰς p) vitium immiscuisset, effecit ut quodan;modo exstin-
παρασχούσις.
gueretur et evanesceret benedictio. Qua deficiente,
pro ea subit contrarium. Adversatur autem vitz: quidem mors, viribus autem imbecillitas, benedi- ctioni autem exsecratio, flducie autem pudor, et omnibus bonis ea qua. intelliguntur ex contrario.
Propterea bomo nunc cst dedisset et occasionem. ΚΕΦΑΛ. Z'. Καὶ μηδεὶς ἐρωτάτω, el προειδὼς «hv ἀνθρωπίνην συμφορὰν ὁ θεὺς τὴν ἐχ τῆς ἁἀθουλίας αὐτῷ συµ- ὑησομένην, ᾖλθεν εἰς τὸ χτίσαι τὸν ἄνθρωπον, (p τὸ . Bh γενέσθαι μᾶλλονιίσως, ?) τὸ ἐν χαχοῖς εἶναι, λυσιτελέστερον fjv. Ταῦτα γὰρ οἱ τοῖς Μανιχαϊκοῖς δόγµασι δι ἁπάτης παᾳρασυρέντες εἰς σύστασιν τῆς ἑαυτῶν πλάνης προδάλλουσιν, ὡς διὰ τοῦτο πονηρὸν εἶναι τὸν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως χτίστην ἀπιδει-
in malis presentibus, cum illud principium talis linis argumentum
CAPUT VII.
Nemo vero interroget, an Deus, cum providisset calamitatem quz erat ad hominem ventura ex malo consilio, ad creandum hominem accesserit, cui erat forte conducibilius ortum non esse, quam esse in malis. Qui enim ad Manich:eorum dogmata fraude sunt attracti, hzc afferunt ad suum errorem confir. mandum, οἱ per hoc ostendunt esse malum creà- torem humanz nature. Nam. si Deus quidem cx iis
οἱ
8. GREGORII ΝΥΡΘΕΝΙ
e
qva sunt, nihil ignorat : est autem bomo in malis: A χνύοντες. El γὰρ ἀγνοεῖ μὲν τῶν ὄντων ὁ θιὸς οὗ-
non utique salva erit ratio Dei bonitatis, si ho- minem ad vitam deduxerit, qui futurus erat in malis. Si enim bone nature omnino est quie ex bonoest operatio, misera hzc vita et caduca, wmalisque et interitui obnoxia, non utique est ad- scribenda ejus qui bonus est opificio, sed existi- mandum est alium esse auctorem hujus vitz, cu- jus natura propensa est ad malum. Nam hzec omnia, el qu» sunt ejusmodi, iis quidem qui tanquam fallacem quemdam colorem hzreticam fraudem in profundo imbiberunt, videntur habere vim quaimn- dam per apparentem quamdam probabilitatem superficie tenus : iis autem qui veritatis sunt per- spielentiores, aperte cernuntur imbecilla, et quo- rum errores in promptu est ostendere. Mihi autem videtur recte habere, si in his adducamus Aposto- lum in defensionem eorum quz contra eos dicun- tur, In iis enim quz scribit ad Corinthios, distin- guit carnales et spirituales animarum constitutio- ne$, per ea qua dicuntur, uli opinor, ostendens, quod bonum aut malum non eat sensu dijudican- dum; sed mente abducta ab iis qux apparent. ex- tra corpus, boni el contrarii ipsam esse per sc dis- cernendam naturam. Spiritualis enim, inquit, di- judicat omnia *. Quod autem ii qui hzc afferunt, fa- bulosa hzc dogmata confinxerint, arbitror hanc fuisse causam, quod corporalis voluptatis suavi- tate bonum delinientes, propterea quod affectioni-
bus et morbis necessario obnoxia est corporis na- (C
tura, ut quz? sit composita, et fluat ad dissolutio- nem : ejusmodi autein affectiones consequitur qui- dam sensus dolorem afferens, humanam naturam uiali opus esse existimant. Nam si sublimius aspi- ceret eorum cogitatio, οἱ ab ca quie in volupta- tibus versatur affectione mente procul collocata, considerarent liberi ab animi perturbatione rerum qua sunt naturam, non existimarent malum aliud esse quam vitium οἱ improbitatem. Vitium autem omne et improbitas in boni privatione suam habet formam et characterem, cum per $e nou sit, neque consideretur in eo quod consistat. Nullum enim malum per se situm est extra liberam arbitrii cle- ctionem ; sed ita denominatur ex co quod non
δὲν, ἐν χαχοῖς δὲ ὁ ἄνθρωπος ' οὐκέτ' ἂν ὁ τῆς ἀγα- θότητος τοῦ Θεοῦ διασώζοιτο λόγος, εἶπερ Ev χαχοῖς μέλλοντα τὸν ἄνθρωπον ζήσεσθαι πρὸς τὸν βίον παρήγαγε. El γὰρ ἀγαθῆς φύσεως ἡ κατὰ ἀγαθὸν ἑνέργεια πάντως ἑστὶν, ὁ λυπηβὺς οὗτος xal ἐπίχηρος βίος οὐχέτ' ἂν, φησὶν, εἰς τὴν τοῦ ἀγαθοῦ δηµι- ουργίαν ἀνάγοιτο * à))' ἕτερον χρῆ τῆς τοιαύτης ζωῆς αἴτιον οἴεσθαι, ᾧ πρὸς πονηρίαν fj φύσις ἐπιῤ- ῥεπῶς ἔχει. Ταῦτα γὰρ πάντα xal τὰ τοιαῦτα, τοῖς μὲν ἐν βάθει, χαθάπερ τινὰ φενδοποιὸν βαφὴν τὴν αἱρετικὴν παραδεδεγµένοις ἁπάτην, ἰσχύν τινα διὰ τῆς ἐπιπολαίου πιθανότητος ἔχειν δοχεῖ. τοῖς δὲ διορατιχωτέροις τῆς ἀληθείας σαθρὰ ὄντα, καὶ τρὀό- χειρον τὴν τῆς ἁπάτης ἀπόδειξιν ἔχοντα, δαφῶς καθ- ορᾶται. Kaí pot δοχεῖ χαλὼς ἔχειν τὸν ᾿Απόστολον ἐν τούτοις συνῄγορον τῆς χατ' αὐτὸν παρηγορἰας προστἠσασθαι. Διαιρεῖ γὰρ ἓν τῷ πρὸς Κορινθίους λόγῳ τάς τε σαρχώδεις, χαὶ τὰς πνευματικὰς τῶν Ψυχῶν καταστάσεις * δειχνὺς, οἶμαι, διὰ τῶν λεγο- µένων, ὅτί οὗ δι) αἰσθήσεως τὸ χαλὸν f) τὸ xax^v
. προσήχει χρἰνειν, ἀλλ᾽ ἔξω τῶν χατὰ τὸ σῶμα φαι-
νοµένων τὸν νοῦν ἁποστῄήσαντα, αὐτὴν ἐφ᾽ ἑαυτῆς τοῦ καλοῦ τε χαὶ τοῦ ἑναντίου διακρίνει τὴν φύσιν. 'O γὰρ πγνευματιχὸς, φησὶν, ἀνακρίγει τὰ πάντα. Ταύτην οἶμαι τὴν αἰτίαν τῆς τῶν δογμάτων τούτων µυθοποιίας, τοῖς τὰ τοιαῦτα προφέρουσιν ἂν γεγεντ- σθαι, ὅτι πρὸς τὸ $00 τῆς σωματιχῆς ἀπολαύσεως τὸ ἀγαθὺν ὁριζόμενοι, διὰ τὸ πάθεσι xat ἀῤῥωστήμασιν ὑποχεῖσθαι χατ ἀνάγχην τὴν τοῦ σώματος φύσιν σύνθετον οὖσαν xal εἰς διάλυσιν ῥέουσαν, ἔπαχολου- θεῖν δέ πως τοῖς τοιούτοις παθήµασιν ἀλγεινὴν τινα αἴσθησιν, πονηροῦ τὴν ἀνθρωποποιίαν ἔργον εἶναι νοµίζουσιν. Ὡς eve πρὸς τὸ ὑψηλότερον ἔθλεπεν αὐτοῖς 1j διάνο:α, xal τῆς περὶ τὰς ἡδονὰς διαθέσεως τὸν νοῦν ἁποιχίσαντες, ἁπαθῶς ἑπεσχόπουν τὴν τῶν ὄντων φύσιν, οὐκ ἂν ἄλλο τι χαχὸν εἶναι παρὰ τὴν πονηρίαν φήθησαν. Πονηρία δὲ πᾶσα ἐν τῇ τοῦ ἀγα- θοῦ στερῄσει χαραχτηρίζεται, οὗ χαθ) ἑαυτὴν οὖσα, οὐδὲ καθ) ὑπόστασιν θεωρουµένη. Kaxbv γὰρ οὐδὲν ἔξω προαιρέσεως ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χεῖται, ἀλλὰ τῷ μὴ εἶναι τὸ ἀγαθὸν οὕτω χατονοµάτεται. Τὸ δὲ μὴ ὁν, οὐχ ὑφέστηχε᾽ τοῦ Ob μὴ ὑφεστῶτος δημιουργὸς ὁ τῶν ὑφεστώτων δημιουργὸς οὐκ ἔστιν. Οὐχοῦν ἔξω
sit bonum. Quod autem non est, non consistit, D τῆς τῶν xaxiv αἰτίας ὁ θεὸς, ὁ τῶν ὄντων, οὐχ ὁ τῶν
Ejus autem quod non consistit opifex, nonest is qui est opifex eorum qus consistunt. Malorum ergo causa non esi Deus, qui est creator et effector eorum qua sunt, non eorum qux non sunt : qui visum est fabricatus, non autem ca:citatem ; qui virtutem indicavit, non ejus privationem; bonz electionis premio adjecto bonorum fine iis qui ex virtute vitam degunt , non violente alicui necessitati, ut sibi videretur, humanam subjungens naturam, tan- quam vas aliquod animatum invitum ad bonum
ph ὄντων ποιητῆς àv, ὁ tt,» ὅρασιν,οὺ τὴν πέρωσιν δηµιουργῄσας, ὁ τὴν ἀρετὴν, οὗ τὴν στέρησιν αὐτῆς ἀναδείξας ἆθλον τῆς προαιρέσεως, τὸ τῶν ἀγαθῶν πέρας τοῖς xav' ἀρετὴν πολιτευοµένοις προθεὶς, οὐκ ἀνάγχῃ τινὶ βιαίᾳ πρὸς τὸ ἑαυτῷ δοχοῦν ὑποζεύξας τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, χαθάπερ τι σχεῦος ἔμψυχον ἀχουσίως πρὸς τὸ χαλὸν ἐφελχόμενος. El δὲ τοῦ φω- τὸς ἐξ αἱθρίας καθαρῶς περιλάµποντος, ἐχουσίως τις ἐπιθάλλοι τοῖς βλεφάροις τὴν ὅρασιν, ἔξω τῆς τοῦ μὴ βλέποντος αἰτίας ὁ ἥλιος.
attrahens. Si autem lucis tempore sereno pure lucentis, voluntarie quispiam cilis apprehendit vi- sionem, sol minime est causa cjus qui mon aspicit,
* | Cor. i1, db.
19 / — ORATIO CATECHETICA. . δή
» πο
ΚΕΦΑΛ. Η.
Περὶ τῶν ἀγανακτούντων, διὰ τἰ ἀποθνήσχει ὁ ἄνθρωπος, τούτου μᾶ1.ῖον ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τοῦ ἀνθρώπου τυγχάνοντος, xal διὰ τουτο ὁ 0d- »atoc.
'AAJM ἀγανακτεῖ πάντως ὁ mob; τὴν ἀνάλυσιν ῥλέπων τοῦ σώματος, xal χαλεπὸν ποιεῖται τῷ θα- vix τὴν ζωὴν ἡμῶν διαλύεσθαι. Οὐχοῦν ἔπισχε- Φάσθω διὰ τοῦ σκυθρωποῦ τούτου τὴν ὑπερδολὴν τῆς θείας εὐεργεσίας. Τάχα γὰρ ἂν μᾶλλον διὰ τού- του προσαχθείη θανμάσαι τὴν χάριν τῆς περὶ τὸν ἄνθρωπον τοῦ θεοῦ χηδεµονίας. Τὸ ζήν διὰ τὴν χα- ταθυµίων ἁπόλαυσιν αἱρετόν ἐστι τοῖς τοῦ βίου µετ- έχουσιν: "D εἴ vé τις ἓν ὀδύναις διαθιφη, παρὰ πολὺ τῷ τοιούτῳ τὸ μὴ εἶναι τοῦ ἀλγεινῶς εἶναι προτι- µότερον χρἰνεται. Οὐχοῦν ἐξετάσωμεν εἰ ὁ τῆς Cun χορηχὸς πρὸς ἄλλο τν βλέπῃ, χαὶ οὐχ ὅπως ἂν ἐν τοῖς χαλλίστοις βιῴημεν. Ἐπειδὴ γὰρ τῷ αὐτεξουσίῳ xt- νηµατ. τοῦ χαχοῦ τὴν χοινωνίαν ἐξεσπασάμεθα , διά τινος ἡδονης οἷόν τι δηλητήριον µέλιτι παραρτυθὲν τῇ φύσει τὸ xaxby χαταµίξαντες, xal διὰ τοῦτο τῆς χατὰ τὸ ἁπαθὲς νοουµένης µακαριότητος ἔχπε- σόντες, πρὸς τὴν χαχίαν μετεμορφώθημεν’ τούτου Ένεχεν οἷόν τι σχεῦος ὁστράχινον, πάλιν ὁ ἄνθρω- ToC εἰς γῆν ἀναλύεται' ὅπως ἂν τῆς νῦν ἑναπει- λημμένης αὐτῷ ῥυπαρίας ἀποχριθείσης, εἰς τὸ ἐξ ἀρχῆς σχΏμα διὰ τῆς ἀναστάσεως ἀναπλασθείη. Tb δὲ τοιοῦτον δόγµα ἱστοριχώτερον μὲν, χαὶ δι) αἰνι- Υµάτων ὁ Μωσῆς ὑμῖν ἐχτίθεται. Πλὴν ἔχδηλον xoi τὰ αἰνίγματα τὴν διδασχαλἰαν ἔχει. Ἐπειδὴ (ip,
CAPUT VIII.
De iis qui indignantur. quod liomo moritur, cum koc sit potius ad beneficium hominis, et cur est mors.
Sed :gre fert et indignatur, qui aspicit ad dis- solutionem corporis, et grave esse ducit quod morte vita nostra dissolvitur. Ex hoc ergo quod dolorem affert et. molestiam, consideret insigne Dei benefi- cium. Per hoc enim magis adducetur ut admiretur gratiam curz quam Deus gerit hominis. Vivere est eligendum iis qui vit sunt participes, propterea quod frusntur iis qu: sunt grata et jucunda. Nam si quispiam in doloribus et angoribus vitam transigeret, ei longe przstabilius judicatur non esse quam esse in dolore. Exapinemus ergo an is qui vitam suppeditat, ad aliquid aliud aspiciat, quam ut vitam agamus in iis quz? sunt optima et pulcber- rima. Quia enim liberi arbitrii motu attraximus mali societatem, per cujusdam voluptatis veluti quoddam venenum melle conditum, malum naturse immiscentes ; et ideo a beatitudine quz ex impa- tibilitate intelligitur excidentes, transformati su- mus ad vitium, ea de causa veluti quoddam vas fictile, homo rursus in terram resolvitur *; ut se- cretis qua in eo nunc sunt sordibus, in pristinatn figuram reformetur perresurrectionem. Hoc autem dogma bistorice quidem, et per sxnigmata nobis exponit Moses. Caeterum hzc etiam znigmata per- spicuam et claram habent doctrinam. Postquam
φησὶν, ἓν τοῖς ἁπηγορευμένοις ἐγένοντο οἱ πρῶτοι (; €nim, ait, in iis quz prohibita fuerant, fuerunt
ἄνθρωποι, xal τῆς µακαριότητος ἑχείνης ἀπεγυ- μνυθησαν, δερµατίνους ἐπιθάλλει χιτῶνας τοῖς πρωτοπλάστοις ὁ Κύριος ob µοι δοχεῖ πρὸς τὰ τοιαὺτα δέρµατα xou λόγου τὴν διάνοιαν φέρων' ποίων γὰρ ἁποσφαγέντων xai δαρέντων ζώων Ent- νοεῖται αὐτοῖς ἡ περιδολή:; ἀλλ᾽ ἐπειδὴ πᾶν δέρµα χω- ρισθὲν τοῦ ζώου, vexpóv ἐστι πάντως οἶμαι τὴν πρὸς τὸ νεχροῦσθαι δύναμιν, fj τῆς ἀλόγου φύσεως ἑξαίρε- τος tv tx προµηθείας, μετὰ ταῦτα τοῖς ἀνθρώποις ἐπιθεθληχέναι τὸν τὴν xaxíav ἡμῶν ἰἱατρεύοντα , οὐχ ὡς εἰς ἀεὶ παραµένειν. Ὁ γὰρ χιτὼν, τῶν ἔξωθεν ἡμῖν ἐπιδαλλομένων icti, πρὸς χαιρὸν τὴν ἑαυτοῦ γρησιν παρέχων τοῦ σώματος, οὐ συμπεφυχὼς τῇ φύσει. Οὐχοῦν ix τῆς τῶν ἁλόγων φύσεως ἡ νε-
primi homines, et nudati sunt beatitudine, pelli- ceas tunicas protoplastis imponit Deus, non sen- tiens, ut opinor, de ejusmodi pellibus. Quibus enim interfectis et excoriatis animalibus, eis ex- cogitatur amictus? Sed quoniam omnis pellis ab animalibus separata est mortua , existimo omnino eum qui vitio nostro medetur, hominibus postea immisisse ex providentia vim ad moriendum, qus excepta fuit ex natura experte rationis, ut non semper permaneret. Tunica enim est ex ii$ quz nobis imponuntur extrinsecus, sui usum ad tem- pus praebens corpori , natur: minime congenerata. Ex natura ergo brutorum, certo consilio ac dispen- satione, addita est mortalitas naturz quz creata fue-
χρότης οἰχονομικῶς περιετέθη τῇ εἰς ἀθανασίαν χτι- D rat ad immortalitatem, id quod estejus extrinsecus
σθείσῃ φύσει, τὸ ἔξωθεν αὐτῆς περιχαλύπτουσα, οὗ τὸ ἔσωθεν, xai τὸ αἰσθητὸν τοῦ ἀνθρώπου µέρος διαλαµφάνουσα, αὐτῆς δὲ τῆς θείας εἰχόνος οὐ προσ- απτοµένη. Λύεται δὲ τὸ αἰσθητὸν, οὐχ ἀφανίζεται. ΑἈφανισμὺς μὲν Ὑάρ ἐστιν ἡ εἰς τὸ uh ὃν µετα- χώρησις * λύσις δὲ ἡ εἰς τὰ τοῦ χόσµου στοιχεῖα πάλιν, ἀφ᾿ ὧν τὴν σύστασιν ἔσχεν, διάλυσις. Τὸ δὲ ἐν τούτοις γενόμενον οὐχ ἁπόλωλε, χᾶν ἐχφεύγῃ τὴν χατάληψιν τῆς ἡμετέρας αἰσθήσεως. Ἡ δὲ αἰτία τῆς Ἀύσεως δἠλη διὰ τοῦ ῥηθέντος ἡμῖν ὑποδείγμα- τος. Ἐτειδῃ γὰρ ἡ αἴσθησις πρὸς τὸ παχύ τε xol ' 1
* Gen. in, 19.
contegens, non id quod est intrinsecus, e! sensilem bominis partem intercipiens, non attingens autem ipsam divinam imaginem. Solvitur autem id quod est sensile, nonautem aboletur et evanescit. Nam abo- litio quidem est ad id quod mon est transitus, Solutio autem est dissolutio qua ΒΠί rursus in mundi eleinenta, ex quibus fuerat compacta. Quod autem iniis fuerit, non periit, etiamsieffugiat nostri sensus comprehensionem. Aperta autem est causa so- lutionis per exemplum quod nobis dictum est. Quo- niam enim sensus necessitudinem habet οἱ conjunctio-
ο
$5 S. GREGORII NYSSENI 26 nem cun €o quod est erassumet terrestre : quod est A γἠϊνον οἰχείως ἔχει" κρεΐττονος δὲ καὶ ὐφηλοτέρας
sulcm praestantius et sublimius, eorum quz in bono οἱ honesto versantur judicium, aberravit in pro- bandis sensibus, ab eo autem quod bonum οἱ ho- nestum est aberratio, effecit, ut contrarius consi- steret habitus ; inutilis reddita pars nostri, susce- ptione contrarii solvitur. Est autem hujusmodi exemplum ejus quod dicimus : Detur quispiam vas cx luto confecisse : id autem dolo et ex insidiis repletum fuisse plumbo liquefacto : effusum autem plumbum concrevisse, et ita manere, ut effundi non possit; dominum aulem vas sibi vindicare : cum autem figuli teneat scientiam, cum plumbo te- stam confregisse : οἱ deinde rursus in priorem fl- guram 3d suum usum vas refinxisse, exinanitum
materia quz fuerat immista. lta ergo nostri quo- B
que vasis figulus, sensili parti (cam dico qux est in corpore) imimisto vitio, dissoluta maleria qu vitium acceperat, vas rursus re(ictum, contrario non mistum, per resurrectionem, ad eam quz fue- rat ab initio reformabit pulchritudinem. Quoniam autem et corpori est quaedam societas et communio carum qua ex peccato exsistunt affectionum; et mortis corporalis et quaedam analogia ac proportio cum morte auimz : quomodo enim in carne, à sen- sili vita separatum esse mortem dicimus : ita etiam in anima appellamus mortem a vera vita separa- tionem ; quoniam ergo una est mali communio ac societas, ut prius dictum est, considerata in anima et corpore, per utrumque enim procedit anima ad operationem : propterea mors quidem dissolutio- nis ab indumento mortalium pellium, non attin- git animam. Quemadmodum enim dissolvi posset quod non est compositum?
Quoniam vero opus est, ut illius quoque qua» ex peccatis ei ingenerat:e insederunt macula, per me- dicinam aliquam auferantur, propterea in przscnti quidem vita adhibitum est medicamentum virtutis ad hsec curanda vulnera. Quod si curari non possit, in futuram vitam reservatur curatio. Sed quomodo in corpore sunt affectionum quadam differentise, quarum alie quidem facilius, alie vero difficilius admittunt curationem, in quibus οἱ sectiones et eauteria, οἱ acerba medicamenta adhibentur ad tol-
τῶν περὶ τὸ χαλὸν xplsctoc, ἓν τῇ δοχιµασἰᾳ τῶν αἰσθήσεων, ἁμαρτηθείσης, τῆς δὲ τοῦ χαλοῦ διαµαρ- τίας τὴν τῆς ἑναντίας Έξεως ὑπόστασιν ἕνεργη- σάσης ’ τὸ ἀχρειωθὲν ἡμῶν µέρος, τῇ παραδοχῇ τοῦ ἑναντίου λύεται' ὁ δὲ τοῦ ὑποδείγματος λόγος τοιοῦ- τός ἐστι Δεδόσθω τι σχεῦος Ex πηλοῦ συνεστηχέναι ) τοῦτο δὲ πληρες Ex τινος ἐπιθουλῆς γεγενῆσθαι τε- τηχότος µολίδδου. Τὸν δὲ μόλιθδον ἐχχυθέντα πα- γῆναι xal µένειν ἀπρόσχντον. ἀντιποιεῖσθαι δὲ τοῦ σχεύους tbv χεχτηµένον ' ἔχοντα δὲ τοῦ χεραμεύειν τὴν ἐπιστήμην, περιθρύψαι τε τῷ μολ[θδῳ τὸ ὅστρα- xoy , εἶθ᾽ οὕτως πάλιν κατὰ τὸ πρότερον σχΏμα πρὶς τὴν ἰδίαν ἑαυτοῦ χρῆσιν ἀναπλάσαι τὸ σχεῦος, χξνὸν τῆς ἐμμιχθείσης ὕλης Υενόμενον. Οὕτως οὖν xai C τοῦ ἡμειέρου σχεύους πλάστης, τῷ αἰσθητῶώ μέρει, «b xarà «b σῶμά φηµι, τῆς χαχίας χαταμµιχθείσης. διαλύσας τὴν παραδεξαμένην τὸ xaxby ὕλην, πάλιν ἁμιγὲς τοῦ ἑναντίου διὰ v.c ἀναστάσεως ἀναπλάσας, πρὸς τὸ ἐξ ἀρχῆς χάλλος ἀναστοιχειώσει τὸ σχεῦος, Ἐπειδὴ δὲ σὐνδεσίς τις xai κοινωνία τῶν κατὰ ἁμαρτίαν παθηµάτων Ὑἰνεταί, τῇ τε duy] xal τῷ σώμµατι ' xal τις ἀναλογία τοῦ σωματιχοῦ θανάτου πρὸς τὸν Φυχιχόν East θάνατον ὥσπερ vp ἓν σαρχὶ τὸ τῆς αἰσθητῆς χωρισθήναι ζωῆς προσαγορεύοµεν θάνατον, οὕτως xai ἐπὶ τῆς ψυχής τὸν τῆς ἀληθοῦς ζωῆς χωρισμὸν θάνατον ὀνομάκομεν. Ἐπεὶ οὖν µία εἰς ἐστι τοῦ καχοῦ χοινωνία, χαθὼς προείρηται, Ev Φυχῇ τε θεωρουµένη xaX σώµατι; δι ἀμφοτέρων γὰρ πρύόεισιν εἰς ἑνέργειαν τὸ πονηρόν ᾿ διὰ τοῦτο ὁ μὲν εῆς διαλύσεως θάνατος, Ex τῆς τῶν νεχρῶν δερμάτων ἐπιθολῆς, τῆς φυχῆς οὐχ ἅπτεται. Πῶς γὰρ ἂν δια” λυθείη τὸ μὴ συγχείµενον ;
Ἐπειδὴ χρεία τοῦ χἀχείνης τὰς ἑμφυείσας ἐξ ἁμαρτιῶν χηλίδας διά τινος ἰατρείας ἐξαιρεθῆναι, τούτου Évexev, tv μὲν τῇ παρούσῃ ζωῇ, τὸ τῆς ἀρε- τῆς φάρμαχον εἰς θεραπείαν τῶν τοιούτων προσετέθη τραυμάτων. El δὲ ἀθεράπεῦτος μένει, bv τῷ µετά ταῦτα βίῳ ταμιεύεται ἡ θεραπεία. ᾽Αλλ' ὥσπερ εἰσί
As; χατὰ τὸ σῶμα τῶν παθηµάτων διαφοραὶ, ὧν
αἱ μὲν ῥᾷον, αἱ δὲ δυσχολώτερον τὴν θεραπείαν προσ- (ενται, ἐφ᾽ ὧν xaX τομαὶ καὶ καυτἠρια, xal πικραὶ φαρμακοποιίαι πρὸς τὴν ἀναίρεσιν τοῦ ἑνσχίφαντος
lendam affectionem quie insedit corpori: tale quid Ώ πάθους τῷ σώματι παραλαμθάνονται᾽ τοιούτόν τι
etiam denuntiat jn posterum futurum judicium ad curandos morbos animse, quod pigris quidem et vanis minatur, graviaque et aspera Ἱπιεπίαί, ut metu rerum molestarum et asperarum qus nobis sunt reddendz, ad fugiendum vitium castigemur et erudiamur: iis autem, qui sunt intelligentiores, creditur a Deo esse medicina et curatio, qui fi- gmentum suum reducit ad eam quz erat ab initio gratiam. Quomodo enim qui clavos et verrucas, qui in corpore enat:» sunt prxter naturam, abra- dunt per sectionem ac nstionem, ei quem benefició afficiunt non sine dolore adhibent medicinam, non autem ad damnum ejus qui patitur : ita ctiam que- cunque nostris animis, qui per communionem
xa ἡ μετὰ ταῦτα χρίσις εἰς θεραπείαν τῶν cfe ψυχῆς ἁῤῥωστημάτων κατεπαγγέλλεται, ὃ τοῖς μὲν χαυνο- πέροις ἀπειλὴ, xal σχυθρωπῶν ἐστιν ἑπανάστασις, ὡς ἂν φόδῳ τῆς τῶν ἀλγεινῶν ἀντιδόσεως, πρὸς τὴν φυγὴν τῆς χκαχίας σωφρονισθείηµεν΄ τοῖς δὲ συνετωτέροις ἰατρεία καὶ θεραπεία παρὰ τοῦ θεοῦ - «b ἴδιον πλάσμα πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς ἑπανάγοντος — χάριν εἶναι πιστεύεται. Ὡς Υὰρ οἱ τοὺς ἤλους xal ποὺς ἀχροχορδόνας παρὰ φύσιν ἐπιγενομένους τῷ σώματι, διὰ τομῆς f] χαύσεως ἀποξύοντες, οὐκ ἀν- ώδυνον ἐπάγουσι τῷ εὑεργετηυμένῳ τὴν ἴασιν, πλὴν οὐχ ἐπὶ βλάθῃ «ou ὑπομένοντος τὴν τομὴν ἄγουσιν * οὕτως xal ὅσα ταῖς Φυχαῖς ἡμῶν, διὰ τῆς τῶν παθηµάτων κοινωνίας ἁποσαρκωθείσαις, ὑλώδη Ῥε-
$1
τέµνεται xal ἀποτύεται τῇ ἀποῤῥήτῳ ἑἐχείνῃ σοφίᾳ xdi δυνάµει, χαθὼς λέγει τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ τοὺς χαχῶς ἔχοντας ἱατρεύοντος' Ob χρείαν γὰρ ἔχουσιε, φηοὶν, οἱ ἰσχύοντες latpov, àAA' οἱ πακῶς Éyor- τες. Διὰ δὲ τὸ πολλὴν γεγενῆσθαι τῇ Φυχῇ πρὸς τὸ χαχὸν συμφνῖαν, ὥσπερ ἡ τῆς µυῤμηχίας τομὴ δρι- µύσσει τὴν ἐπιφάνειαν ' τὸ γὰρ παρὰ φύσιν ἐμφυὲς «fj φύσει, διάἁ τινος συµπαθείας τῷ ὑποχειμένῳ προσίσχεται, xal τις γίνεται τοῦ ἀλλοτρίου πρὸς τὸ ἡμέτερον παράλογος συνανάκρασις, ὡς λυπεῖσθαι xal δάχνεσθαι τοῦ παρὰ φύσιν χωριζοµένην τὴν αἴσθησιν' οὕτω xal τῆς ψυχῆς ἀπολεπτυνομένης τε xal íx- ττχοµένης ἓν τοῖς ὑπὲρ τῆς ἁμαρτίας ἑλέγχοις, xa- θώς ποὺ qr3tv ἡ προφητεία, διὰ τὴν ἐν βάθει vevo- μέντν πρὸς τὸ καχὸν οἰχειότητα, xav ἀνάγχην ἐπ- αχολουθοῦσιν ἄῤῥητοί τινες xaX ἀνέκφραστοι ἀλγτδό- νες, ὧν tj διήγησις ἐχ τοῦ [oou τὸ ἄρραστον ἔχει, τῇ τῶν ἐλπιζομένων ἀγαθῶν φύσει. Οὔτε γὰρ ταῦτα, οὔτε ἐχεῖνα τῇ δυνάμει τῶν λόγων, f| τὸν στοχασμὸν τῆς ὃ-ανοίας ὑπάχεται. Οὐκοῦν πρὸς τὸ πἐρας τις ἆπο- σκοπῶν τῆς σοφίας τοῦ τὸ πᾶν οἰχονομοῦντος, οὐχέτ) ἂν εὐλόγως χαχῶν αἴτιον τὸν τῶν ἀνθρώπων δηµιουρ- γὸν ὑπὸ µιχροφυχίας χατονοµάξοι, 3 ἀγνοεῖν αὑτὺν τὸ ἐσόμενον λέγων, f| εἱδότα xaX πεποιηχότα μὴ ἔξω τῆς πρὺς τὸ πονηρὸν ὁρμῆς εἶναι. Καὶ γὰρ δει τὸ ἐσόμενον, καὶ «hv πρὸς τὸ γινόµμενον ὁρμὴν οὐχ ἐχώλυσεν. "Oti γὰρ ἐἑχτραπήσεται τοῦ ἀγαθοῦ «b ἀνθρώπινον, οὑχ ἡγνόησεν ὁ πάντα ἐμπερικρατῶν
τὴ προορατινῇ δυνάµει, xol τὸ ἑφεξῆς τῷ παρ- C
ᾠχηχότ., βλέπων xac τὸ ἴσον. Ἁλλ' ὥσπερ τὴν πα- ρατροτὴν ἐθεάσατο, οὕτω xal τὴν ἀνάχλησιν αὐτοῦ πάλιν την πρὸς τὸ ἀγαθὸν χα-ενόησε. Τί οὖν ἅμει- vov ἦν ; χαθόλου μὴ ἀγαχεῖν τὴν φύσιν ἡμῶν el; Yívemw , ἐπειδὴ τοῦ καλοῦ διαµαρτήσεσθαι προ- tipa τὸ Υενησόµενον, ἡ ἀγαγόντα xai νενοσηχότα πάλιν πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς χάριν ἀναχαλέσασθαι; Τὸ δὲ διὰ τὰς σωματιχὰς ἀλγηδόνας, al τῷ ῥευστῷ της φύσεως χατ ἀνάγχην ἑπισυμθαίνουσι, καχῶν ποιητὶν Ὃν θεὸν ὀνομάζειν, Ἡ μηδὲ ὅλως ἀνθρώ- που χτίστην αὐτὸν οἴεσθαι, ὡς ἂν μὴ xai τῶν ἆἃλ- γυνόντων ἡμᾶς αἴτιος ὑπονοοῖτο, τοῦτο τῆς ἑσχάτης µιχροφυχίας ἐστὶ τῶν τῇ αἰσθήσει τὸ χαλὸν καὶ τὸ χαχὸ» διαχρινόντων, ol οὐχ ἴσασιν, ὅτι ἐχεῖνο τῇ
φύσει µόνον ἐστὶν ἀγαθὸν, οὗ dj αἴσθησις οὐχ bg- p
ἁπτεται ' xal µόνον ἐχεῖνο χαχὸν, fj τοῦ ἀγαθοῦ ἆλ- λοτρίωσις. ΗἨόνοις δὲ παὶ ἡδοναῖς τὸ χαλὸν xai τὸ χαχὸν χρίνειν τῆς ἁλόγου φύσεως ἴδιόν ἐστιν, ἐφ᾽ ὧν τοῦ ἀληθῶς χαλοῦ fj χατανόησις, διὰ τὸ μὴ µετ- έχειν αὐτὰ vou xal διανοίας, χώραν οὐκ ἔχει. lud malum, et malum est proprium nature rationis expertis propterea quod ea mente careant et intelligentia. "AXA' ὅτι μὲν θεοῦ ἔργον ὁ ἄνθρωπος χαλόν τε xai ἐπὶ χαλλίστοις γενόμενον, οὐ µόνον ix τῶν εἰρημέ- vtov δηλόν ἐστιν, ἀλλὰ καὶ ix µυρίων ἑτέρων, ὧν τὸ Τατθος διὰ τὴν ἁμετρίαν παραδραμούμεθα. Gcby δὲ
* Matth. ix, 12; Marc, ij, 17; Lüc. v, 31.
ORATIO CATECHETICA. ριττώὠµατα ἐπιπωροῦται, ἓν τῷ χαιρῷ τῆς χρίσεως À perturbationum carnales erant redditi, superflua
ab eo quod est verum abalienatio.
24
callorum excrementa coaluerant, ca judicii tem- pore scinduntur et abraduntur ineffabili illa sa- pientia et virtute illius, qui inale habentibus, ut est in Evangelio, inedetur. Non enim est opus, in- quil, valentibus medicus, sed male habentibus 5. Propterea autem quod animz cum corpore est ad malum congenita quedam coalescentia, quomodo myrmecie seu formicalionis qua etiam cossus di- citur, sectio, superficiem mordet acriter; nam quod praeter naturam innatum est nature, per quemdam consensum affectionis adbzrescit subjecto ; et alieni cum nostro fit quadam preter rationem contem- peratio, »deo ut molestia efficiatur et mordeatur sensus separatus ab ου quod est praeter naturam ; ita etiam cum anima attenuatur et tabefit in incre- pationibus propter peccatum, ut alicubi dicit pro- pletia, propter intimam illam cum peccato con- junctionem, necessario consequuntur ineffabiles quidam dolores et inexplicabiles, qui zeque dici ac explicari non possunt, atque nalura bonorum qua sperantur. Nam neque hzc neque illa sunt. ejus- modi, ut dicendi facultas aut conjectura animi ea possit assequi. Si quisquam ergo ad finem intuea- tur sapientiz, qux» administrat universitatem, non utique hominum opificem malorum auctorem ac causam propter pusillum et abjectum suum animum jure nominaverit, aut dicens eum ignorare futurum : aut si sciveriL et fecerit, non esse remotum a mali appetitione, et ad ipsum propensione. Sciebat enim futurum, et non prolibuit eam qua ad id quod fit erat propensionem et inclinationem. Quod enim a bono homo esset avertendus, non ignoravit qui omnia suo dominatu continet, sua previdendi virtute zeque intuens id quod deinceps est futurum, atque id quod est preteritum. Sed quomodo vidit aversionem : ita etiam rursus excogitavit ejus ad bonum revocationem. Quid ergo erat melius, an nostram naturam non omnino ad ortum deducere, quoniam videbat futurum ut a bono aberraret : an cum aberrasset et morbo laborasset, revocare ad gratiam quam habuit ab initio? Propter corporales autem dolores, qui fluxz» natur:ze necessario acci- dunt, Deum nominare malorum effectorem, aut ne omnino quidem cum existimare hominis creatorem, ne censcatur esse causa el auctor eorum qua: no- bis dolorem afferunt, hoc est plane pusilli et ab- jecti animi eorum qui sensu bonum et malum diju- dicant, qui nesciunt quod illud solum est bonum natura, quod sensus non attingit; et solum est il- Laboribus autem et voluptatibus dijudicare bonum in quibus locum non habet veri boni cogitatio,
Sed quod homo quidem pulchrum sit ac przcla- rum Dei opus, factumque ad ea qua sunt pulcher- rima et optima, non solum ex iis qua dicta sunt, est perspicuum, sed ctiam ex aliis innumerabilibus,
39 | S. GREGORII NYSSENI | 10 quorum pretermittemus multitudinem, quod id A ἀνθρώπου ποιητὴν ὀνομάσαντες, οὐχ ἐπιλελήσμεθα
esset infinitum. Cum Deum autem creatorem et elfectorem nominavimus, nom obliti sumus eorum que in procemio scrutati sumus adversus Graecos, in quibus ostensum est Dei Verbum, cum sit essen- tiale et consistens, ipsum esse et Deum et Verbum, ac rationem quz complexa est omnem vim efli- cientem, vel qux potius est ipsa per se vis ac vir- tts; et quz suapte propensione ac appetitione fertur ad omne bonuni, et quidquid voluerit, simul efficit, quod cum voluntate virtutem habeat concurrentem : cujus et voluntas et opus est eorum quz sunt vila, 4 quo etiam homo deductus est ad vitam, divine 'orüatus rebus omnibus optimis ac pulcherrimis. Quoniam autem solum est inalterabile ex iis qux «ubt natura id quod per creationem non habet ori- ginem; quecunque autem ab increata natura ex eo quod non erat, constiterunt, cum stalim a con- versione esse coeperint, semper procedunt per alte- rationem ; et si agant quiddam secundum naturam, ad id quod est melius eis semper fit mutatio; sin a recta deflexerint, qui fit ad contrarium motus ea semper excipit; cum ergo in lis quoque esset homo, cui naturz mutabilitas dilapsa erat ad con- trarium : a bonis autem recessus et a consequenti omne genus mali induceret, adeo ut per aversionem quidem a vita, ejus loco mors succederet, per pri- vationein autem lucis, tenebrz ; pro absentia autem virtutis, inveheretur vitium: in locum autem om- nium bonorum referretur numerus contrariorum: eum qui in hzc et qua sunt ejusmodi malo capto ceciderat consilio; neque enim fleri poterat ut esset in prudentia, qui prudentiam fuerat aversga- tus, neque υἱ sapiens aliquid consultaret, qui re- cesserat a sapientia, per quemnam rursus eum oportebat revocari ad eain quam prius habebat gratiam? Cuinam autem conveniebat erectio ejus qui ceciderat, aut revocatio ejus qui perierat, aut
reductio ejus qui aberraverat? Cui, inquam, om- -
nino alii, quam Domino naturz? 1s enim solus qui
τῶν Ev τῷ προοιµίῳ πρὸς τοὺς Ἕλληνας ἡμῖν διευ- χρινηθέντων», Ev οἷς ἀπεδείκνυτο ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος οὐσιώδης τις xal ἐνυπόστατος ὢν, αὐτὸς εἶναι xal Geb; xal Λόγος, πᾶσαν δύναμιν ποιητιχὴν ἔμπεριει- ληφὼς, μᾶλλον δὲ αὐτοδύναμις (v, xal πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ὁρμὴν ἔχων, χαὶ πᾶν ὃ τί περ ἂν θελήσῃ χατεργαζόµενος, τῷ σύνδρομον ἔχειν τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν, οὗ καὶ θέλημα χαὶ ἔργον ἐστὶν dj τῶν ὄντων ζωὴ, παρ) οὗ καὶ ὁ ἄνθρωπος εἰς τὸ ζῆν παρ- fjy0n, πᾶσι τοῖς χαλλίστοις θεοειδῶς χεχοσμημένος. Ἐπειδὴ δὲ µόνον ἀναλλοίωτόν ἐστι κατὰ «hv φύσιν τὸ μὴ διὰ χτίσεως ἔχον τὴν γένεσιν, τὰ δὲ ὅσα παρὰ τῆς ἀχτίστου φύσεως Ex τοῦ μὴ ὄντος ὑπέστη, εὐθὺς ἀπὸ τροπῆς εἶναι ἀρξάμενα, πάντοτε δι’ ἀλλοιώσεως πρόεισιν ' καὶ εἰ μὲν χατὰ φύσιν πράττοι, πρὸς τὸ χρεῖττον αὐτοῖς τῆς ἀλλοιώσεως εἰσαεὶ γινοµένης * εἰ δὲ παρατράπείη τῆς εὐθείας, τῆς πρὸς τὸ ἑναντίον αὐτὰ διαδεχοµένης χινήσεως. Ἐπεὶ οὖν ἐν τούτοις καὶ ὁ ἄνθρωπος fjv, ᾧ τὸ τρεπτὸν τῆς φύσεως πρὸς τὸ ἑναντίον παρώλισθεν ' ἅπαξ δὲ τῆς τῶν ἀγαθῶν ἀναχωρήσεως δι᾽ ἀχρλούθου πᾶσαν ἰδέαν xaxov ἀντ- εισαγούσης, ὡς τῇ μὲν ἀποστροφῇ τῆς ζωῆς ἀντ- εισαχθΏναι τὸν θάνατον, τῇ δὲ στερήσει τοῦ φωτὸς, ἐπιγενέσθαι τὸ σχότος, τῇ δὲ τῆς ἀρετῆς ἀπουσίφ, τὴν χαχίαν ἀντεισαχθῆναι, xaX πάσῃ τῇ τῶν ἀγαθῶν τὸν τῶν ἑναντίων χαταριθμηθῆναι κατάλογον’ τὸν ἐν τούτοις καὶ τοῖς τοιούτοις ἐξ ἀθουλίας ἑμπεπτωχότα (οὐδὲ γὰρ ἣν δυνατὸν ἐν φρονῄσει εἶναι τὸν ἀπεστραμ-
C μένον τὴν φρόνησιν , xal σοφόν τι βουλεύσασθαι τὸν
τῆς σοφίας ἀναχωρήσαντα) διὰ τίνος ἔδει πάλιν πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς χάριν ἀναχκληθῆναι; Tiv δὲ ἔπρεπεν ἡ τοῦ πεπτωκότος ἀνόρθωσις, 1j τοῦ ἀπολωλότος ἀνάχλησις, fj τοῦ πεπλανηµένου χειραγωγία; Tivi ἄλλῳ, fj τῷ Κυρίῳ πάντως τῆς φύσεως; Ti yàp ἓς ἀρχῆς τὴν ζωὴν δεδωχότι µόνῳ δυνατὸν ἣν, καὶ mp£- cov ἅμα, xol ἀπολλυμένην ἀναχαλέσασθαι. Ὁ παρὰ τοῦ μυστηρίου τῆς ἀληθείας ἀχούομεν, Θεὸν πεποιη- χέναι ἐξ ἀρχῆς τὸν ἄνθρωπον, xaX σεσωχέναι δια- πεπτωχότα µανθάνοντες.
vitam ab initio dederat poterat, eumque simul decebat, etiam pereuntem revocare. Quod quidem audimus a mysterio veritatis, ut qui discamus et Deum ab initio fecisse hominem, et salutem ei de-
disse cum periisset. CAPUT IX.
—
ΚΕΦΑΛ. θ’.
. Sed hactenus quidem assentietur forte orationi, D Αλλά µέχρι μὲν τούτων συνθήσεται τυχὸν τῷ λόγῳ,
aspiciens ad kj quod est consequens, propterea quod nihil eorum quz dicta sunt, videatur alienum ab ea qux Deum decet notione; in iis autem quz deinceps sequuntur, non itidem, per quz maxime confirmatur mysterium veritatis. Ea autem sunt humana generatio, et ab infantia incrementum ad perfectionem, cibusque et potus, et labor et som- nus, zgritudo et lacryms, calumnia et judicium, crux ei mors, ejusque depositio in monumento, Το enim simul assumpta cum mysterio, hebetant quodammodo fidem eorum qui sunt pusilli et ab- jecti animi, ut nec ea quidem quie deinceps dicun- tur admittant, propter ea qus prius dicia sunt. Qus enim Deum decet ex mortuis resurrectio, non
πρὸς τὸ ἀχόλυνθον βλέπων, διὰ τὸ μὴ δοχεῖν ἔξω τι τῆς θεοπρεποῦς ἑννοίας τῶν εἰρημένων εἶναι πρὸς δὲ τὰ ἐφεξῆς, οὐχ ὁμοίως Gcr, δι’ ὧν µάλιστα τὸ µυ- στήριον τῆς ἀληθείας χρατύνεται’ Ὑένεσις ἀνθρω- πίνη, καὶ ἐκ νηπίου πρὸς τελείωσιν αὔξησις' βρῶσίς τε xal πόσις, xaX χόπος, xal Όπνος, xai λύπη, xa δάχρυον, συχοφαντία τε xaX δικαστήριον, καὶ σταυρὸς, xat θάνατος, xal ἡ £v μνημείῳ θέσις. Ταῦτα γὰρ συµ- παραλαμθανόµενα τῷ μυστηρίῳ, ἀμθλύνει πως τῶν µικροφυχοτέρων τὴν πίστιν, ὡς μηδὲ τὸ ἐφεξῆς τῶν λεγομένων διὰ τὰ προειρηµένα συµπαραδέἐχεσθαι. Τὸ γὰρ θεοπρεπὲς τῆς ἐκ νεκρῶν ἁἀναστάσεως, διὰ τὸ περὶ τὸν θάνατον ἀπρεπὲς οὐ προσίεται. Ἐγὼ δὲ πρότερον οἴμαι δεῖν μικρὸν τῆς σαρχικῆς παχύτητος
i
{1 ORATIO CATECIIETICA. 42
σὺν λογισμὺν ἀποστήσαντας, αὐτὸ τὸ χαλὸν ἐφ᾽ ἑαυ- A admittitur propter mortem qux non decet. Ego
τοῦ χαὶ τὸ μὴ τοιοῦτον χατανοῄσα», ποίοις Υνωρίσμα- σ.ν ἑχάτερον τούτων χαταλαμθάνετα.. Οὐδένα γὰρ ἀντερεῖν οἶμαι τῶν λελογισμένων, ὅτι Ey χατὰ φῦσιν µόνον τιυν πάντων ἐστὶν αἰσχρὸὺν, τὸ χατὰ xaxíav πάθος’ τὸ δὲ καχίας ἑχτὺς, παντὸς αἴσχους ἐστὶν ἆλ- λότριον. "Q δὲ μηδὲν ἐναντίου µέμιχται, τοῦτο πάν- τως Ey τῇ τοῦ καλοῦ µοίρᾳ χαταλαμθάνεται. Τὸ δὲ ἀλτθῶς χαλὸν, ἁμιγές ἐστι τοῦ ἐναντίου. Πρέπει δὲ τῷ θεῷ πᾶν 6 τί περ Ev τῇ τοῦ χαλοῦ θεωρεῖται χώρα. *"H τοίνυν δειξάτωσαν χκαχίαν εἶναι τὴν γέἐννησιν, την ἀνατρογῖν. ttv αὔξησιν, thv πρὸς τὸ τέλειον τῆς φύσεως πρόοδον, τὴν θανάτου πεῖραν, τὴν ἓχ τοῦ θανάτου ἐπάνοδον ἢ εἰ ἔξω καχίας εἶναι τὰ εἰρη- μένα συντίθενται, οὐδὲν αἰσχρὸν εἶναι τὸ καχίας ἀλ- λότριον ἐξ ἀνάγχης ὁμολογῆσουσι. Καλοῦ δὲ πάντως
aulem prius cxistimo, a carnali crassitudine pau- lulum abducta cogitatione, oportere ipsum per se bonum considerare, et quod non est ejusmodi, nempe quibusnam signis el notis utrumque com- prehendatur. Neminem enim qui sapit, et est paulo cordatior, contradicturum existimo, quin sola ex omnibus secundum naturam sit turpis ea qua est ex vitio affectio: quz est autem remota a vitiu, sit aliena ab omni turpitudine. Cui autem nihi] est contrarii immistum, id in co quod est bonum et honestum omnino comprebenditur. Quod autem vere est bonum et honestum, minime mistum est contrario. Deum autem decet quidquid considera- tur in eo quod est bonum ct honestum. Aut ergo ostendant vitium esse originem, educationem,
ἀναδειχνυμένου, πῶς οὐκ ἐλεεινοὶ τῆς ἁλογίας, οἱ τὸ p augmentum, ad perfectionem nature progressio» χαλὺν μὴ τοέπειν ἐπὶ Θεοῦ δογµατίκοντες ; nem, ΠΙΟΓΙΙ6 experimentum, resurrectionem a more tuis: vel si ea qui dicta sunt vitio vacare concedant, nibil quod vitio caret turpe esse fateantur na- cesse est. Quod si id bonum esse et honestum omnino ostenditur, quemadmodum non est miserabilis
corum stultitia, qui id quod est bonum ct honestum, in Deo minime convenire docent?
ΚΕΦΑΛ. T.
ΑἉλλὰ μ.κρὸὺν, qnot, xaX περιγραπτὸν ἡ άνθρω- σίντ coste ἄπειρον δὲ Ἡ θεότης' χαὶ πῶς ἂν περι. ελίφθη τῷ ἁτόμῳ τὸ ἄπειρον; Καὶ τἰς τοῦτό φησιν, ὅτι τῇ mper paf τῆς σαρχὸς χαθάπερ ἀγγείῳ τινὶ f, ἀπειρία τῆς θεότητος περιελήφθη ; 0ὐδὲ γὰρ ἐπὶ τῆς ἡμετέρας ζωῆς ἑντὸς χαταχλείεται τῶν τῆς σαρχὺς ὅρων t, νοερὰ φύσις. Αλλ’ 6 μὲν ὄγχος τοῦ σώματος τοῖς οἰχείοις µέρεσι περιγράφεται. dj δὲ duy τοῖς τη; διανοίας χινήµασι πάσῃ χατ ἐξουσίαν ἐφαπλοῦ- τα: τῇ χτίσει, xal μέχρις οὐρανῶν ἀνιοῦσα, xal τῶν ἀθύσσων ἐπιθατεύουσα, xal τῷ πλάτει τῆς οἰχουμέ- vr; ἑτερχομένη, xai πρὸς τὰ χαταχθόνια διὰ τῖς σολυπραγμοσύνης εἰσδύνουσα, πολλάχις δὲ καὶ τῶν οὐρανίων θαυμάτων £v περινοίᾳ γίνεται, οὐδὲν βαρυ- vou£vr τῷ ἐφολχίῳ τοῦ σώματος. El δὲ ἀνθρώπου ςυχη χατὰ thv τῆς φύσεως ἀνάγχην συγχεχραµένη τῷ σώματι πανταχοῦ κατ ἐξουσίαν γίγνεται τίς ἡ ἀνάγχη τῇ φύσει τῆς σαρχὸς τὴν θεότητα λέγειν ἓμ- περιείργεσθαι, xal μὴ διὰ τῶν χωρητῶν ἡμϊν ὑπο- δε.γµάτων στοχασμὸν ἡμῖν τινα πρέποντα περὶ τῆς
"CAPUT X.
Àt res est, inquit, parva, ct qua circumscribi po» test. humana natura : Deus autem est. infinitus, Quomodo autem quod immensum est atomo coim- prehendi queat? Quis autem hoc dicit, quod carnis, tanquam vase aliquo, circumscriptione compres
C hensa sit infinitas Divinitatis ? Neque enim in no-
stra vita intra carnis terininos concluditur intelli- gens natura. Sed corporis quidem magnitudo suis circumseribituur partibus: anima autem motibus cogitationis et intelligentie libere extenditur in universa creatura, ad colos usque ascendens, ct abyssos ingrediens, et totius orbis terre perva- dens latitudinem, οἱ subterranea curiose &ubiens ; spe autem eliam celestia miracula mente agitat cl versat, pondere' corporis quod deprimit nihil gravata. Si autem anima hominis, quz natura ne- cessitale est commista οἱ conteuperata corpori, ubique versatur libere; quid necesse est dicere Divinitatem coerceri intra naturam carnis : οἱ non per exempla qua a nobis capi possunt, qua nos
θείας οἰκονομίας λαθεῖν; Ὡς γὰρ τὸ mop ἐπὶ τῆς D decet conjecturam sumere de divina dispensatione ?
)214TáS0; ὁρᾶται τῆς ὑποχειμένης περιδεδραγµένον ὕλης, χαὶ λόγος μὲν διαχρίνει τό τε ἐπὶ τῆς ὕλης 729, χαὶ τὴν τὸ πῦρ ἑξάπτουσαν ὕλην, ἔργῳ 6b οὐκ ἔστιν ἀπ᾿ ἀλλήλων ταῦτα διατεµόντας, ἐφ᾽ ἑαυτὴν δεῖξαι «hy φλόγα διεζευγµένην τῆς ὕλης, ἁλλ᾽ Ev τὰ σοναµφότερα γίνεται (οὕτω χα) μηδεὶς τὸ φθαρτιχὸν το» πυρὸς συμπαραλαμδανέτω τῷ ὑποδείγματι, ἀλλ) ὅσον εὐτρεπές ἐστι µόνον ἓν τῇ εἰχόνι δεξάµενος, τὸ ἀ Οίχειον χαὶ ἀπεμφαῖνον ἁποποιείσθω) * τὸν αὑτὸν οὖν τρόπον, ὡς ὀρῶμεν χαὶ ἑξημμένην τοῦ ὑποχει- µένου την φλόγα, χαὶ οὐχ ἐναποχλειομένην τῇ Όλη 5i χωλύει θείας φύσεως ἕνωσίν τινα καὶ προσεγγι- σμὺν χατανοῄσαντας, πρὸς τὸ ἀνθρώτινον τὴν θεο. πρεπῇ διάνοιαν xal iv τῷ προσεγγισμῷ διασώνεσθαι, PATROL. GR. XLV,
Quo modo enim ignis videtur in lucerna subjectam apprehendere materiam : et ratio quidem discernit ignem qui est in materia, οἱ materiam qua accen- dit ignem : reipsa autem non potest, iis a se invi- cem dissectis, ipsa per se ostendi flamma, disjun- cia a materia; sed ambo simul unum fiunt : ita eliam (nemo autem in igne simulsumat ad exem- plum, id in quod cadit interitus, sed co tantuin quod decet sumpto ad similitidinem, id quod non est proprium et conveniens rejiciat), ita ergo, ut vi- demus flammam qui a subjecto dependet, ct in materia non includitur : quid vetat, quominus di- vinge nature cogitata quadam unione οἱ appropin- qua tione ad hominem, conservetur qu» Deum dg.
2
45
5. GREGORII NYSSENI
14
cet cogitatio eliam in appropinquatione credendo Α πάσης περιγραφῖς ἐκτὸς εἶναι τὸ θεῖον πιστεύοντας,
Dcum esse remotum ab omni circuniscriptione, etiamsi sit in homine ?
CAPUT M.
Sin autem quaeris quemadmodum cum hu- manitate contemperatur divinitas : tibi prius quze- rendum est, cujusmodi sil congeneratio et. con- junctio anim: cum carne. Quod si ignoratur mo- dus quo tua anima unitur corpori ; nec existimes omnino illud a te oportere comprehendi. Sed quo modo credimus hic etiam animam aliquid esse di- versum a corpore, ex eo quod caro, si deserta fue- rit ab anima, sit mortua, nec possit operari, et conjunctionis moduin ignoramus :; ita etiam quod attinet quidem ad majestatem et magnificentiam, divinam naturam differre a mortali et interitui ob- noxia, confitemur : modum autein contemperatio- ni3 divinitatis cum humanitate nos perspicere non posse concedimus ; sed genitum quidem esse Deum in natura hominis, per ea quz narrantur miracula, minime dubitamus. Quomodo autem, ut quod sit majus quam quod considerare possimus, scrutari recusamus. Neque enim quod credimus omnem corpoream et quz sub intelligentiam cadit natu- ram consistere ab incorporea el increata natura, simul cum fide examinamus unde id sit, et quo- modo. Sed quod factum sit adinittentes, quemad- modum universum consistat, curiose indagare pra- terraittimus, ut quod sit omnino ineffabile atque inexplicabile.
CAPUT XII.
Qui autem quarit sibi ostendi quod Deus in carne mobis apparuerit, aspiciat ad operationes. Nam*quod Deus sit, non potest plane alia adduci probatio, quain testimonium vperationum. Quo modo enim universitatem intuentes, et mundi adininistrationem considerantes, et beneficia quibus divinitus afficitur vita nostra, comprehendimus aliquam esse summam virtutem, eorum quz fiunt effectricem, et que ea. qux sunt. conservat : ila etia quod Deus nobis in carne apparuerit, satis prebari ducimus ex miraculis quiz facta sunt in operationibus, ut qui in factis quz sunt enarrata, animadvertimus esse omnia per quas divina virtus exprimitur. Dei est, vivificare homines. Dei est, ea quz sunt, sua conservare prudentia. Dei est, cibum largiri et potionem iis quibus obtigit ut in carne vitam agant. Dei est, ei qui opus habet benefacere. Dei est, ex imbecillitate perversam naturam per sanitatem Sibi restituere. Dei est similiter et eodem modo obtinere dominatum in omnem creaturam, terram, mare el aerem, et omnia qux sunt supra aerem. Dei est ad omnia satis habere potestatis, el ante omnia esse poten- tiorem morte et interitu. Si ergo aliquid horum deesset ei que de ipso narratur historie, merito qui a nostra fide sunt alieni, adversus nostrum
D
χᾶν ἐν ἀνθρώπῳ ἣν;
ΚΕΦΑΛ. ΙΑ’.
Ei δὲ ζητεῖς πῶς χκαταχιρνᾶτα: θεότης πρὸς τὸ ἀνθρώπινον, ὥρα σοι ζητεῖν πρὸ τούτου, clc πρὸς ci," σάρχα τῆς ψυχῆς ἡ συμφυῖα. EL δὲ τῆς onc ἀγνοεῖτσι Ψυχῆς ὁ τρόπος, καθ) ὃν ἑνοῦται τῷ σώματι, μηδὲ ἐχεῖνο πάντως οἵου δεῖν ἐντὸς γενέσθαι τῆς σῆς χατα- λήψεως. ἸΑλλ' ὥσπερ ἐνταῦθα xai ἕτερον εἶναί τ. παρὰ τὸ σῶμα τὴν φυχην πεπιστεύχαµεν, Ex τοῦ μονωθεῖσαν τῆς φυχῆς τὴν σάρχα νεχράν τε καὶ ἀν- ενέργητον γενέσθαι, χαὶ τὸν τῆς ἑνώσεως οὐχ Emt- Υινώσκοµεν τρόπον * οὕτω χἀχεῖ διαφέρειν μὲν ἐπὶ τὸ μεγαλοπρεπέστερον τὴν θείαν φύσιν πρὸς τὴν θνη- τὴν καὶ ἐπίχηρον ὁμολογοῦμεν, τὸν δὲ τῆς ἀναχρά- σεως τρόπον τοῦ θείου mob; τὸ ἀνθρώπινον συν- ιδεῖν οὗ χωροῦμεν ἀλλὰ τὸ μὲν γεγενῆσθαι θεὸν iv ἀνθρώπου φύσει, διὰ τῶν ἱστορουμένων θαυμάτων οὐκ ἀμφιθάλλομε»’ τὸ δὲ πῶς, ὡς μεῖςον 3 χατὰ λς- γισμῶν ἔφοδον διερευνᾷν παραιτούµεθα. Οὐδὲ γὰρ πᾶσαν τὴν σωμµατικἠν τε xal νοητΏν γέννησιν παρὰ τῆς ἀσωμάτου τε xaX ἀχτίστου φύσεως ὑποστῆναι πι- στεύοντες, τὸ πόθεν f] τὸ ὅπως τῇ περὶ τούτων πίστει συνεξετάξοµεν. ᾽Αλλὰ τὸ γεγενησθαι παραδεχόµενοι, ἀπολυπραγμόνητον τρόπον τῆς τοῦ παντὸς συστά- σεως χαταλείποµεν, ὡς ἅῤῥητον παντάπασιν ὄντα καὶ ἀνερμήνευτον.
ΚΕΦΑΛ. IB'.
Τοῦ δὲ θεὺν ἐν σαρχὶ πεφανερῶσθαι ἡμῖν ὁ τὰς ἀποδείξεις ἐπιξητῶν, πρὺς τὰς Evepyclag βλεπέτω. Καὶ γὰρ τοῦ ὅλως εἶναι Θεὸν, οὐχ ἄν τις ἑτέραν ἁπό- δειξιν ἔχοι, διὰ τῆς τῶν ἐνεργειῶν μαρτυρίας. Ὥσπερ τοίνυν εἰς τὸ πᾶν ἀφορῶντες, καὶ và; χατὰ τὸν vó- σµον οἰκονομίας ἐπισκοποῦντες, xal τὰς εὐεργεσίας τὰς θεόθεν χατὰ τὴν ζωὴν ἡμῶν ἑνεργουμένας, ὑπερ- κεῖσθαί τινα δύναμιν ποιητιχὴν τῶν γιγνοµένων, xat συντηρητιχὴν τῶν ὄντων χαταλαμδάνοµεν * οὕτως xal ἐπὶ τοῦ διὰ σαρχὸς ἡμῖν φανσρωθέντος θεοῦ ἱχαντν ἀπόδειξιν της ἐπιφανείας τῆς θεότητος τὰ κατὰ τὰς ἑνεργείας θαύματα πεποιῄµεθα, πάντα τοῖς ἵστορη- θεῖσιν ἔργοις, δι ὧν ἡ θεία χαρακτηρίζεται φύσις, χατανοῄσαντες. θεοῦ τὸ ζωοποιεῖν τοὺς ἀνθρώπους. Θεοῦ τὸ συνττρεῖν διὰ προνοίας τὰ ὄντα. θ:ου τὸ βρῶσιν καὶ πόσιν τοῖς σαρχὺς τὴν ζωὴν εἱληχόσ: ya- ρίζεσθαι. θεοῦ εὐεργετεῖν τὸν δεόµενον. Θεοῦ τὸ πα- ῥατραπεῖσαν ἐξ ἀσθενείας τὴν φύσιν, πάλιν δι ὑγείας πρὸς ἑαυτὴν ἐπανάγειν. Θεοῦ τὸ πάσης ἐπιχρατεύειν ὁμοιοτρόπως τῆς χτίσεως, γῆς , θαλάσσης, ἀέρος, τῶν ὑπὲρ τὸν ἀέρα τόπων. Θεοῦ τὸ πρὸς πάντα διαρχή τὴν δύναμιν ἔχειν, χαὶ mpó γε πάντων τὸ θανάτου xal «φθορᾶς εἶναι χρείττονα. El μὲν οὖν σινος τούτων ἑλλιπῆς ἦν ἡ περὶ αὐτὸν ἱστορία, εἰχό- τως τὸ µυστήριον ἡμῶν οἱ ἔξω τῆς πίστεως ἡμῶν παθεοάφοντυ * εἰ δὲ δι ὧν νοεῖται Bebo, πάντα ἓν
15 ORATIO CATECHETICA. 46
eof; περὶ αὐτοῦ διηγἡµασι καθορᾶται, τί τὸ ἐμποδί- A przseriberent mysterium ; si vero omnia per quie
ζον τῇ πίστεις
ΚΕΦΑΛ. II".
"AX, φποὶ,γἐννγσίς τε γαὶ θάνατος ἴδιον τΏς σαρ-
γιχΏς ἐστι φὐύσέως φημὶ χἀγώ. Αλλὰ xal tb po tfc
γεννήσεως χαὶ τὸ μετὰ τὸν θάνατον τὴν τῆς φύσεως ἡμῶν ἐχφεύγει κοινότητα. El; γὰρ ἑχάτερα τῆς àv- θρωπίένης ζωῆς τὰ πέρατα βλέποντες, ἴσμεν xai ὅθεν ἀρχόμεθα, χαλ εἰς τὶ καταλήγομεν. Ἐκ πάθους γὰρ ἀρξάμενος τοῦ εἶναι ὁ ἄνθρωπος, πάθει συν- απαρτίζεται. Ἐκεῖ δὲ οὔτε ἡ γέννησις ἀπὸ πάθους ἤρξατο, οὔτε ὁ θάνατος εἰς πάθος κατέληξεν. Οὔτε γὰρ τΏς γεννῄσεως ἡδονὴ καθηγἠσατο , οὔτε τὸν θά - νατον φθορὰ διεδέξατο. Απιστεῖς τῷ θαύματ:;, Χαΐρω τῇ ἀπιστίᾳ. Ὁμολογεῖς yàp πάντως δι’ ὧν ὑπὲρ πί- στιν γή τὸ λεγόμενον, ὑπὲρ τὴν φύσιν εἶναι τὰ θαύ - µατα. Αὐτὸ οὖν τοῦτο τῆς θεότττος ἕστω σοι τοῦ φα-- νέντο; ἀπόδειδις, τὸ uh διὰ τῶν χατὰ φύσιν mpoté- xav τὸ χήρυγµα. El γὰρ ἑντὸς ἣν τῶν τῆς φύσεως ὅρων τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ διηγήματα, ποῦ τὸ θεῖον ; Et δὲ ὑπερδαίνει τὴν φύσιν ὁ λόγος, Ev oL; ἀπιστεῖς, ἐν τούτοις ἐστιν ἡ ἀπόδειεις τοῦ θεὺν εἶναι τὸν xn- ρωσσόμενον. "Άνθρωπος μὲν γὰρ Ex συνδυασμοῦ τἰ- Χτεται, xai μετὰ θάνατον tv διαφθορᾷ γίνεται. El ταῦτα περιεῖχε «b χήρυγµα, οὐκ ἂν θεὸν εἶναι πάν- τως ῴῆθης τὸν ἐν τοῖς ἰδιώμασι τῆς φύσεως ἡμῶν μαρτυρούμενον. Ἐπεὶ δὲ γεγεννῆσθαι μὲν ἀχούεις αὐτὸν, ἐχθεδηχέναι δὲ τῆς φύσεως ἡμῶν τὴν χοινό-
τττα, τῷ τε τῆς Ὑγενέσεως τρόπῳ, καὶ τῷ ἀνεπι- C
δέχτῳ τῆς εἰς φθορὰν ἀλλοιώσεως, xao; ἂν ἔχοι χατὰ τὸ ἀχόλουθον, ἐπὶ τὸ ἕτερον τῇ ἀπιστίᾳ ypf)- σασθαι, εἰς τὸ μὴ ἄνθρωπον αὑτὸν ἕνα τῶν ἐν τῇ ςὖύσει δειχνυµένων οἴεσθαι. ᾽Λνάγχη γὰρ misa τὸν ph πιστεύοντα τὸν τοιοῦτον ἄνθρωπον εἶναι, εἰς hv περὶ τὸ θεὸν αὐτὸν εἶναι πίστιν ἐναχθῆναι. Ὁ γὰρ γεγενντσθα;, αὑτὸν ἱστορήσας, xai τὸ οὕτως Υεγεν- νισθαι συνδιηγἠσατο. El οὖν πιστόν ἐστι διὰ τῶν εἰρημένων τὸ γεγεννῆσθαι αὐτὸν, διὰ τῶν αὐτῶν τού- των πάντως οὐδὲ τὸ οὕτως αὐτὸν γεγεννΏσθαι ἁπί- δανον. Ὁ vip «hv γέννησιν εἰπὼν, χαὶ τὸ, Ex παρ- θένου, προσέθηχε. Καὶ ὁ τοῦ θανάτου μνησθεὶς, xal την ἀνάστασιν τῷ θανάτῳ προσεμαρτύρησεν. El οὖν ἀφ᾽ ὧν ἀχούεις xaX τὸ γεγεννῆσθαι xaX τὸ τεθνᾶνα: δίδως, Ex τῶν αὐτῶν δώσεις πάντως xaX τὸ ἔξω πά- Ceu; εἶναι χαὶ τὴν γέννησιν αὐτοῦ xaX τὸν θάνατον. ᾽Αλλὰ μὴν ταῦτα μείνω τῆς φύσεως ᾿ οὐχοῦν οὐδὲ ἐχεῖνος πάντως ἑντὸς τῆς φύσεως, ὁ ἐν τοῖς ὑπὲρ φύσιν γεγεννησθαι ἀποδειχνύμενς.
ΚΕΦΑΛ. |’.
Τίς οὖν αἰτία, φησὶ. τοῦ πρὸς τὴν ταπεινότητα ταύτην χαταδῆναι τὸ θεῖον, ὡς ἀμφίδολον εἶναι τὴν πίστιν, εἰ Geb, τὸ ἀχώρητον xal ἀχατανόητον xa ἀνεχλάλητον πρᾶγμα, [τ]ὸ ὑπὲρ πᾶσαν δόξαν xal πᾶ- σαν µεγαλειότητα τῷ εὐτελεῖ ἑλύτρῳ τῆς ἀνθρωπί- νης φύσεως καταμίγννται, ὡς xal τὰς ὑφηλὰς ivco-
Deus intelligitur, cernuntur in iis qux: de ipso narrantur, quid est quod fidem impediat ?
CAPUT Xll.
At ortus, inquit, et mors est. proprium natura caruis. Concedo. Sed et id quod fuit ante cjus ortum, et id qued fuit post mortem, effugit naturze nostra communitatem. Ad humanz enim vila utrumque finem aspicientes, scimus et unde inci- pimus, et in quid desinimus. Homo enim cum esse coeperit ex affectione, affectione etiam con- ficitur et consummatur. Illic autem neque genc- ratio eoepit ab affectione; neque mors desiil in affectionem. Neque enim voluptas ejus pr:e:cssit
D generationem ; neque mortem secuta est corruptio.
Non credis niiraculo? Lztor de tua. increduli:ate. Per hoe enim quod supra fidem putas esse quod dicitur, fateris miracula esse supra naturam. loe ipsum ergo sit tibi argumentum divinitatis ejus qui apparuit, quod non procedat praedicatio per ea qua sunt secundum naturam. Nam si inira fines nature essent ea que de Christo narrantur, ubi divinitas ? Sin autem naturam superat id quo.l dicitur, ea ipsa qua non credis, probant Deum esse qui przdicatur. Nam homo quidem nascitur ex duorum copula et conjunctione, ct post mortem venit ad interitum. Si hzc contineret przdicatio, Deum non esse omnino existimares eum quem testaremur esse intra natur proprietates. Quo- niam autem audis quidem ipsum esse genitum, excessisse autem nature nostre communitatem, οἱ in modo generationis, et .quod non acceperit alterationem ad interitum ; recte erit ex corse- quenti, ad alterum uti incredulitate, nempe ut non existimes eum esse unum homiuem ex iis qui ostenduntur in natura. Omnino enim necesse cst ut qui credit eum qui est hujusmodi non esse hominem, deducatur ad credendum quod sit Deus. Nam qui natum cum esse narravit, simu] etiam hoc modo natum recensuit. Si itaque ex diclis euin natum esse credibile est, etiam hac ratione natum per hxc eadem facile potest persuaderi. Qui enim natum esse dixit, adjecit etiain, ex virgine. Et qui mortis meminit, attestatur etiam quod post mor- tem resurrexit. Si ergo ex iis qux audis, das ctiam esse natum et mortuum, ex iisdem omuino dabis, generationem ejus οἱ mortem esse extra affectio- nem. Verumenimvero lac maturam exsuperant : ergo nec is intra naturam contiaelur, qui supra naturam ostenditur fuisse generatus.
CAPUT XIV.
Quienam est ergo, inquit, causa, quod Deus se ad tantam demiserit bumilitaLem, ut fides sit dubia, an Deus qui est res quz nec capi, nec mente com- prelendi, nec verbis potest explicari, qua omnem superat opinionem et amplitudinem, misceatur in vili et abjecto humana nature involucro, adco ut
e
S. GREGORII NYSSENI
(8
excelse et sublimes ejus operationes simul red- A Υείας αὑτοῦ τῇ πρὸς τὸ ταπεινὸν ἐπιμιξίᾳ συνεντελί- dantur abjectz et viles cum admistione ejus quod ζεσθαι ;
ορί abjectum et humile? CAPUT XV.
Nobis ad hzc minime deest qux Deum deceat responsio, Quaxris causam cur Deus genitus sit in- ter homines? Si a vita abstraxeris quz? a Deo aece- pta sint beneficia, dicere non poteris ex quibusnam rebus Deum agnosces. Ex jis enim quie accipimus, benefactorem agnoscimus. Ad ea enim quz fiunt aspicientes, per ea ejus qui agit naturam reputa- mus. Si ergo divine nature indicium et signum proprium est benevolentia in homines, habes ra- tionem quam quarebas, habes causam cur Deus venerit ad homines, Opus enim habebat medico natura nostra, quz morbo laborabat. Opus habe- hat eo qui erigeret, bomo qui ceciderat. Opus ha- hebat eo qui vivificaret, qui a vita exciderat. Opus habebat eo qui ad bonum reduceret, qui defluxerat a boni participatione. Egebat lucis przsentia, qui erat inclusus in tenebris. Quzrebat redemptorem captivus, adjutorem vinctus, liberatorem is qui jugo premebatur servitutis. Hzcne sunt parva et indigna qux Deum moveant, ut descendat ad hu- manam naturam visituidam, cum adeo infeliciter et miserabiliter affecta esset humanitas ? Àt pote- rat, inquit, et homo beneficio affici, et Deus ma- nere in impatibilitate. Qui enim universitatem vo- Juntate condidit, et quod non erat fecit consistere solo nutu et momento voluntatis, cur non divina aliqua auctoritate et imperio a contraria potestate avulsum hominem deducit ad eum statum qui fuit ab initio, si hoc ei lubebat ; sed longos obit cir- euitus, corporis naturam subiens, eti per genera- tionem ad vitam accedens, et consequenter per omnenm transiens aatem, et deinde moriens, et ita per suum corpus peragens scopum resurrectio- nis : perinde atque si ei non liceret manenti in diving gloriz altitudine, jussu servare hominem, jubere autem valere ejusmodi circuitus ? Necesse est ergo ejusmodi objectionibus eliam nostram objicere veritatem, ut nulla re impediatur fides eorum, qui examinando quxrunt verbum mysterii, Primum ideo, quod supra jam. quodammodo dis- cussum est, consideremus, quidnam virtuti tan- quam contrarium opponatur. Certe quemadmodum tenebra lumini, mors vitz, ita virtuti quoque vi- tium, nec aliud quidquam contrarium est. Ut enim,
ΚΕΦΑΛ. ΙΓ’.
Οὐχ ἁποροῦμεν πρὸς τοῦτο θεοπρεποῦς ἀποχρί- σεως. Ζητεῖς τὴν αἰτίαν τοῦ γεγεννῆσθαι Θεὸν ἐν àv- . θρώποις; Ἐὰν ἀφέληῃς τοῦ βίου τὰς θεόθεν ἀπογενο- µένας εὑὐεργεσίας, Ex ποίων ἐπιγνώσῃ τὸ θεῖον, οὐχ ἂν εἰπεῖν ἔχοις. "Aq! ὧν γὰρ πάσχοµεν, ἀπὸ τούτων τὸν εὑεργέτην ἐπιγινώσχομεν. Πρὸς γὰρ τὰ Υιγνό- μενα βλέποντες, διὰ τούτων τὴν τοῦ ἑνεργοῦντος ἀναλογικόμεθα φύσιν. El οὖν ἴδιον γνώρισμα τῖς θείας φύσεως fj φιλανθρωπία, ἔχεις ὃν ἐπερήτησας λόγον, ἔχεις τὴν αἰτίαν τῆς Ev ἀνθρώποις τοῦ θεοῦ παρουσίας. Ἐδεῖτο γὰρ τοῦ ἰατρεύοντος ἡ cct
D ἡμῶν ἀσθενήσασα. Ἐδεῖτο τοῦ ἀνορθοῦντος, ὁ ἐν τῷ
D
cum multa sint qux considerantur in creatura, ni--
hil aliud ex adverso distinguitur a luce aut a vita, non lapis, non lignum, non aqua, non homo, ne- que aliquid aliud ex iis qux sunt, praterquain ea qua proprie intelliguntur ex contrario, utpote te- nebrz et mors : ita etiam in virtute, nemo dixerit ullam creaturam intelligi esse ei contrariam, prz- terquam id. quod mente concipitur ex vitio. Si ergo in vitio quidem natum'esse Deum nostra as- gereret oratio, opportune posset qui contradicit, nostram insectari fidem, uL qui ea opinaremur que
πτώµατι ἄνθρωπος. Ἐδεῖτο τοῦ ζωοποιοῦντας, ὁ ἑφαμαρτὼν τῆς ζωῆς. Ἐδεῖτο τοῦ πρὸς τὸ ἀγαθὸν πανάγοντος, ὁ ἀποῤῥυεὶς τῖς τοῦ ἀγαθοῦ µετου- σίας. "Exppis τῆς τοῦ φωτὸς παρουσίας, ὁ καθειρ- γµένος τῷ σχότει. Ἐξζίτει τὸν λυτρωτὴν ὁ αἰχμάλω- τος, τὸν συναγωνιστὴν ὁ δεσµώτος, τὸν ἐλευθερω- τὴν ὁ τῷ Quy τῆς δουλείας χατεχόµενος. "Apa μικρά ταῦτα xal ἀνάξια τὸν θΘεὸν δυσωπῆσαι πρὸς ἐπίσχεψιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως καταθῆναι, o5- τως ἐλεεινῶς καὶ ἁθλίως τῆς ἀνθρωπότττος δ.α- κειµένης» Αλλ' ἐξῆν, φησὶ, xal εὐεργετηθῆναι τὸν ἄνθρωπον, xa ἓν ἁπαθείᾳ τὸν Θεὸν διαμεῖναι, Ὅ γὰρ τῷ βουλήµατι τὸ πᾶν συστησάµενος, xal τὸ μὴ ὃν ὑποστήσας iv µόνῃ τῇ ὁρμῇ τοῦ θελἠ- µατος, τί οὐχὶ xat τὸν ἄνθρωπον δι αὐθεντιχῆς τινος χαὶ θεῖχῆς ἐξουσίας τῆς ἑναντίας δυνάµεως &xooná- σας, πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς ἄγει χατάστασιν, εἰ τοῦτο φίλον αὐτῷ ' ἀλλά μακρὰς περιέρχεται περιόδους σώματος, ὑπερχόμενος φύσιν, καὶ διὰ γδννῄσεως παο- toy eig τὸν βίον, χαὶ πᾶσαν ἀχολούθως ἡλιχίαν δι- εξιὼν, εἶτα θανάτου γευόµενας, xaX οὕτως διὰ τῆς τοῦ ἰδίου σώματος ἀναστάσεως τὸν σχοπὺν ἀνύων' ὡς οὐχ ἐξὸν αὑτῷ µένοντι ἐπὶ τοῦ ὕψους τῆς δόξης διὰ προστάγµατος σῶσαι τὸν ἄνθρωπον, τὰς 6: τηιαύτας περιόδους χαίρειν ἑάσαι: Οὐχοῦν ἀνάγχη xai ταῖς τοιαύταις τῶν ἀντιθέσεων ἀντικαταστῆναι παρ ἡμῶν τὴν ἀλήθειαν, ὡς ἂν διὰ μηδενὸς fj πίστις χωλύοιτο, τῶν ἐξεταστιχῶς ζητούντων τοῦ μνατηρίου τὸν λό- (0v. Πρῶτον μὲν οὖν ὅπερ xal ἓν τοῖς φθάσασιν ἤδη μετρίως ἐξήτασται, τί τῇ ἀρετῇ κατὰ xb. ἑναντίον χαθέστηχεν, ἐπισχεψώμεθα. Ὡς φωτὶ σχό-ος xal θά» νατος τῇ ζωῇ, οὕτω καὶ τῇ χαχίᾳ fj ἀρετὴ δηλονότι, χαὶ οὐδὸν παρὰ ταύτην ἕτερον. Καθάπερ Υὰρ πολλῶν ὄντων τῶν ἐν τῇ χτίσει θεωρουµένων, οὐδὲν ἄλλο πρὸς τὸ φῶς f] τὴν ζωὴν τὴν ἀντιδιαίρεσιν ἔχει, o9 λίθος, οὗ ξύλον, οὐχ ὕδωρ. οὐχ ἄνθρωπος, οὐχ ἄλλο τι τῶν ὄντων οὐδὲν, πλὴν ἰδίως τὰ χατὰ τὸ ἑναντίον νοούµενα, olov σχότος xal θάνατος. οὕτω xoi ἐπὶ τᾶς ἀρετῆς οὐχ ἄν τις χτίσιν τινὰ χατὰ τὸ ἑναντίον αὐτῇ νοεῖσθαι λέγοι, πλὴν τὸ χατὰ χαχίαν νόηµα. Οὐκοῦν εἰ μὲν ἐν χαχίᾳ γεγενῆσθαι τὸ θεῖον ὁ ἡμέτερος ἐπρέσθευε λό- γο-, χαιρὺν ἂν εἶχεν ὁ ἀντιλέγων χατατρέχειν ἡμῶν τῆς πίστεως, ὡς ἀνάρμοστά τε xal ἀπεμφαίνουτα
& ORATIO CATECHETICA. 50 περὶ τῆς θείας Φύσεως δοξαζόντων. Οὐ γὰρ 6t θεµι- A divine nature minime eongruant et conveniant,
*hv v τὴν αὐτοσοφίαν xal ἀγαθότητα xal ἀφθαρσίαν, καὶ εἴ τι ὑφήλόν ἐστι νόηµά τε χαὶ ὄνομα, πρὸς «b ἑναντίον µεταπεπτωχέναι λέγειν. El οὖν θεὸς μὲν fj ἀλτθὴς ἀρετὴ φύσις δέ τις οὐχ ἀντιδιαιρεῖται τῇ ἀρττῇ , ἀλλὰ xax(a* θεὸς δὲ οὐχ iv χαχίᾳ, ἀλλ Ev ἀνθρώπου ἨΎίνεται φύσει’ µόνον δὲ ἀπρεπὲς xav αἱ- cy pb» τὸ χατὰ χαχίαν πάθος, ἓν ᾧ οὔτε γέγονε Gebc, οὔτε τοῦ ΥΣνέσθαι φύσιν ἔχει. τί ἑπαισχύνονται τὴν ὁμολογίαν τοῦ Θεὸν ἀνθρωπίνης ἄφασθαι φύσεως, οὐδεμιᾶς ἑναντιότητος ὡς πρὸς τὸν τῆς ἀρετῆς λόγον ἐν τῇ χατασχευῃ τοῦ ἀνθρώπου θεωρουµένης ; Οὔτε Υὰρ τὸ λογιχὸν, οὔτε τὸ διανοητικὸν, οὔτε τὸ ἐπιστή- pre δεχτιχὸν, οὔτε ἄλλο τοιοῦτον, ὃ τῆς ἀνθρωπίνης ἴδιον οὐσίας ἐστὶ, τῷ λόγῳ τῆς ἀρετῆς ἠναντίωται.
ΚΕΦΑΛ. IG.
Ἁλλ αὐτὴ, φησὶν, fj τροπὴ τοῦ ἡμετέρου σώματος πάθος ἔστίν. Ὁ δὲ ἓν τούτῳ γεγονὼς, ἐν πάθει γί- νεται ' ἀπαθὶς δὲ τὸ θεῖον. Οὐχοῦν ἀλλοτρία περὶ Θεοῦ ἡ ὑπόλιψις, εἴπερ τὸν ἁπαθῆ χατὰ τὴν φύσιν πολς χρινωνίαν πάθους ἐλθεῖν διορίζονται. ᾽Αλλὰ xal πρὸς ταῦτα πάλιν τῷ αὐτῷ λόγῳ χρησώµεθα, ὅτι τὸ πάθος τὸ μὲν χυρἰως, τὸ δὲ Ex καταχρῄσεως λέ- γεται. Τὸ μὲν οὖν προαιρέσεως ἁπτόμενον, χαὶ πρὸς χαχίαν ἀπὺ τῆς ἀρετῆς µεταστρέφον, ἀληθῶς πάθος ἐστι» τὸ δ᾽ ὅσον ἓν τῇ φύσει κατὰ τὸν ἴδιον εἰρμὸν πορενοµένη διεξοδικῶς θεωρεῖται, τοῦτο κυριώτερον ἔργον ἂν μᾶλλον, ἡ πάθος προσαγορεύοιτο, olov ἡ Υέν-
Non enim fas esset dicere ipsam per se sapientiam et bonitatem et incorruptionem, et si est aliqua sublimis intelligentía, et sublime nomen, transmu- tatum esse in contrarium. Si ergo Deus quidem est vera virtus, nulla autem natura tanquam ad. versa statuitur virtuti, sed vitium ; Deus autem non gignitur in vitio, sed in natura hominis ; sola autem est indecora et turpis qu:e ex vitio est affe- c&io, in qua nec genitus est Deus, nec ea est ejus natura ut gigni possit, cur pudet eos fateri Deum humanani attigisse naturam, perinde ac si ratio virtutis consideretur contraria conditioni hominis? Neque enim rationis et intelligenti: esse parlici- pem, neque scientizt esse capacem, mequé quid-
B quam aliud ejusmodi, quod est propriuti human:
essentiz?, repugnat rationi virtutis. CAPUT XVI.
At ipsa, inquit, nostri corporis mutatio est affe- ctio, Qui autem in ea fuerit, afficitur. Deus autem est impatibilis. Est ergo aliena de Deo existimatio, siquidem eum qui est impatibilis secundum natu- ram, statuunt venire ad conmimunionem affectionis. Sed ad Ίο quoque rursus eadem utemur oratione, neiipe quod affectio alia quidem proprie dicitur, alia vero per abusionem. Atque ea quidem qua tangit liberum animi arbitrium et electionem, et a virtute avertit ad vitium, proprie est affectio. Qua autem in natara per suam seriem transeundo ingrediente consideratur, ea opus potius quam af-
νησις, ἡ αὔξησις, ἡ διὰ τῆς ἐπιῤῥύτου τε xxt ἀποῤ- Ὁ fectio proprie est appellanda, ut generatio, au-
ῥύτου τΏς τροφῆς τοῦ ὑποχειμένου διαμονη, ἡ τῶν στοιχείων περὶ τὸ σῶμα συνδρομὴ. fj τοῦ συντεθέν- τος πάλιν διάλυσίς τε καὶ πρὸς τὰ συγγενη µεταχώ- ρησις. Τίνος οὖν λέγει τὸ µυστήριον ἡμῶν ἦφθαι τὸ Θεῖον; τοῦ χυρίως λεγομένου πάθους, ὅπερ xaxía ἐστὶν, ἢ τοῦ χατὰ φύσιν χινηµατος ; Ei μὲν γὰρ tv τοῖς ἆ τηγορευμένοις γεγενῆσθαι τὸ θεῖον ὁ λόγος δι- εσχυρίκετο, φεύγειν ἔδει τὴν ἀτοπίαν τοῦ δόγµατος, ὡς οὐδὲν ὑγιὲς περὶ τΏς θείας φύσεως διεξιόντος. El δὲ τῖς φύσεως ἡμῶν αὐτὸν ἐφΏφθαι λέγει, ἧς καὶ f) πρώτη Ὑένεσίς τε xal ὑπόστασις παρ αὐτοῦ τὴν &pjt;» ἔσχε, ποὺ τῆς Θεῷ πρεπούσης ἐννοίας διαµαρ- τάνει τὸ xfporua, μηδεμιᾶς παθητιχῆς διαθέσεως ἐν ταῖς περὶ θεοῦ ὑπολήψεσι τῇ πίστει εἰσιούσης ; 0)δὲὶ γὰρ τὸν ἰατρὸν ἐν πάθει γίνεσθαι λέγομεν, ὅταν θεραπεύη τὸν ἓν πάθει γενόµενο». ᾽Αλλά xàv προσ- άντται τοῦ ἀῤῥωστέματος, ἔξω πάθους ὁ θεραπευτὴς δ-αμένει. El dj γένεσις αὐτὴ xa0' ἑαυτὴν πάθος οὐχ ἔστιν οὐδ ἂν τῇ ζωῇ τις πάθος προσαγορεύσειεν. Αλκὰ 55 καθ) ἡδονην πάθος τῆς ἀνθρωπίνης χαθηγεῖ- ται Ὑενέσεως, χαὶ dj πρὸς χαχίαν ὁρμὴ τῶν ζώντων, τοῦτο τῆς φύὐσεώς ἐστιν ἁῤῥώστημα, Αλλὰ uiv ἀμφο- τέρων αὐτῶν χαθαρεύειν φησὶ τὸ µυστήριον. El οὖν tof. μὲν d Ὑένεσις ἡλλοτρίωται, χαχίας δὲ fj ζωὴ, Tolo, ὑπολείπεται πάθος, οὗ τὸν θεὸν χεκοινωνηχέναι σισὶ τὸ τῆς εὐσεθείας µυστήριον ;
gmentum, quz per alfluentis et effluentis nutrimen- tum subjecti flt permahsio, elementorum circa corpus concursio, compositi rursus dissolutio, et ad ea qux sunt cognata transilus. Quaninam ergo affeciionem dicit mysterium nostrum Deum teti- gisse ? eamne qui proprie dicitur affectio, quas quidem est vitium, an motum qui est secundum naturam ? Nam si. in iis quidem quie sun! prohi- bita Deum fuisse ailirmaret nostra oratio, fugienda esset hbsurditas dogmatis, ut quod nihil recti di- ceret de divina natura. Sin autem dicit eum no- Slram attigisse naturam, cüjus primus ortus- el substantia ab eo habuit principium, ubinam aber- rat przedicatio ab ea quz Deum decet mentis con- ceptione, cum nulla patibilis affectio, in iis quz de Deo sunt opinionibus, fidem ingrediatur * Ne- que enim medicum dicimus esse affectum, quando eum curat qui est affectus. Sed et si attigerit »gri- tudinem, is qui medetur, manet remotus ab af- fectione. Si autem ipse ortus per se non est affe- ctio, neque vita appellanda est affectio. Sed qux ex voluptate quidem exsistit affectio, humanam precedit generationem, et qui ad vitium fertur viventium impetus, ea est natur:e regritudo. Atqui eum ab utroque esse mundum dicit mysterium. Si ergo a voluptate quidem aliena est generatio ; vita autem a vitio : quzenam restat affectio, cujus Deum fuisse participen dicit divinum mysterium?
"
S. GREGORII NYSSENI
51
Si corporis autem et animz disjunctionem ap- À — El δὲ τὴν τοῦ σώματος καὶ τῆς Φυχῆς τις διάζευ-
pellet quispiam affectionem, longe prius wquum fuerit utriusque concursionem appellare aflectio- uem. Nam si separatio est affectio eorum qua sunt conjuncta, conjunctio quoque fuerit aflectio eorüm qua: eunt disjuncta. Est enim quidam motus unitus, et in. concretione eorum qus sunt disjun- cta, etin discretione eorum qua sunt contexta, Quod autem vocatur motus ultimus, hoc vocari convenit etiam praecedentem. Si aulem primus moius, quem nominamus generationem, a nobis nominetur affeclio, ex consequenti ctiam is dicetur, per quem concursio animz et corporis secernitur. Deum autem dicimus fuisse in utroque motu nostre natura, per quem anima concurrit cum corpore, cL corpus secernitur ab anima. Cum utroque autem horum, cum sensili, inquam, et intelligenti com- mista humana concretione per illam ineffabilem et inexplicabilem contemperationem, hoc Deus pro- vidit et administravit, ut eorum quz semel unita essent, anima, inquam, et corporis, etiam in sein- piternum perinaneret unio. Cum enim nostra na- tura per propríam consequentiam, in illo mota es- sel ad secrelionem animz et corporis : αυ secreta ac separata fuerant rursus conjunxit, eo quod fuerat desectum, per quoddam veluti glutinum, per divinam, inquem, virtutem, ad unionem que rumpi minime potest, compacto et concinnato. Et hoc est resurrectio, eorum qua: conjuncta. fuerant, post dissolutionem reditus ad unionem qu: mini- me potest dissolvi, iis in se invicem conjunclis et coalescentibus, ut prima qux& fuerat hominis gratia revocetur, et ad vitam revertamur sempiternam , cum id quod nostre naturx mistum fuerat vitium effluxisset per resolutionem, ut accidit in humore, qui fracto ejus vase dispergitur et evanescit, cum uihil sit quod contineat. Quo modo autem mortis initium cum exstitissetin uno, simul etiam ad universam pervasit. humanam naturam : codem modo etiam principium resurrectionis, per unum ad universam extenditur humanitatem. Qui enim a se rursus assumptam anim: suo uniit corpori per prepriam virtutem, αυ utrique eorum immista luerat in prima conditione, is generaliori quadani ralione sensili eam nalura commiscuit essen- tiam, quse. intelligenti: particeps est, principio ad finem debita consequentia deducto. Nam in huma- ua rursus ab illo assumpta concretione ac composi- tione, cum post dissolutionem anima rursus rediisset ad corpus, veluti a quodam initio, per ejus virtu- tem, unio ejus quod fuerat separatum, ex zquo uansit ad universam humanam uaturam, Est au- tem hoc mysterium hominis a Deo suscepti dispen- sationis, et resurrectionis a mortuis, quod morte quidem fuerit anima separata a corpore, et non probibuerit necessariam nature consequentiam ; omnia autem rursus ad se invicem reduxerit per
ξιν πάθος προσαγορξεύοι, πολὺ πρότερον δικαίως ἂν εἴη, τὴν συνδρομὴν ἀμφοτέρων οὕτω χατονοµάσαι. El γὰρ ὁ χωριαμὸς τῶν συνηµµένων πάθος ἐστὶ, xal ἡ συνόφεια τῶν διεστώτων πάθος ἂν εἴη. Κίνησις γάρ τίς ἐστιν Év τε τῇ συγχρίσει τῶν διεστώτων, xal ἐν τῇ διαχρἰσει τῶν συμπεπλεγμένων Ἠνωμένη. περ τοίνυν τελενταία χίνησις ὀνομάζεται, τοῦτο προσίκχει χκαλεῖσθαι χαὶ την προάγουσαν * εἰ δὲ ἡ πρώτη Χίνησις ἣν Ὑένεσιν ὀνομάζομεν, πάθος ἂν χατὰ τὸ ἀχόλουθον λέγοιτο, xa0' ἣν ἡ συνδρομῆ τοῦ σώματος xol τῆς ψυχῆς διακρίνεται. Τὸν δὲ Θεόν qapev ἐν ἑχάτερᾳ γεγενησθαι τῇ τῆς φύσεως ἡμῶν κινήσει, δι di; ἡ τε doy? πρὸς τὸ σῶμα συντρέχε’, τότε σῶμα τῆς ψυχῖς διακρίνεται. Καταμιχθέντος δὲ πρὸς ἑχάτερον τούτων, πρός τε τὸ αἰσθητόν φημι xal τὸ νοερὸν, τοῦ ἀνθρωπίνου συγχρίµατος διὰ της ἀῤῥήτου ἐχείνης xa ἀνεχφράστου συνανακράσεως,
᾿ποῦτο οἰχονομήσασθαι τὸ τῶν ἅπαξ ἑνωθέντων, φυχῆς
C
D
λέγω xaX σώματος, xal εἰσαεὶ διαμεῖναι τῆν ἔνωσιν. Τῆς Υὰρ φύσεως ἡμῶν διὰ τῆς ἰδίας ἀχολουθίας, καὶ ἐν ἑἐχείνῳ πρὸς διάχρισιν τοῦ σώματος xal τῆς ψυχῆς κινηθείσης, πάλιν συνῆφε τὰ διαχριθέντα χαθάπερ τινὶ χόλλη, τῇ θείᾳ λέγω δυνάµει, πρὸς τὴν ἄῤῥηχτον ἕνωσιν τὸ διασχισθὲν συναρµόσας. Καὶ τοῦτό ἐστιν ἡ ἀνάστασις, ἡ τῶν συνεζευγµένων μετὰ τὴν διάλυσιν ἐπάνοδος εἰς ἁδιάλυτον ἔνωσιν ἀλλήλοις συμφυομένων, ὡς ἂν ἡ πρώτη περὶ τὸ ἀνθρώπινον χάρις ἀναχληθείη, καὶ πάλιν ἐπὶ τὴν ἀῑδιον ἑπανέλ- θοιµεν ζωὴν, τῆς ἐμμιχθείσης τῇ φύσει xaxíag διὰ τῆς διαλύσεως ἡμῶν ἐκρυείσης οἷον ἐπὶ τοῦ ὑγρον συµθαίνει, περιθρυφθέντος αὑτῷ τοῦ ἀγγείου, σχε- δαννυµένου τε χαὶ ἀφανιζομένου, μηδενὸς ὄντος του περιστέγοντος. Καθάπερ δὲ ἡ ἀρχὴ τοῦ θανάτου ἐν EX γενοµένη πάσῃ συνδιεξῆλθε τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει, χατὰ τὸν αὐτὸν «ρόπον xal ἡ ἀρχὴ τῆς ἀναστάσειως b; ἑνὸς ἐπὶ πᾶσαν διατείνει τὴν ἀνθρωτότητα. ο γὰρ τὴν ἀναληφθεῖσα, παρ ἑαυτοῦ Φυχῖν πάλν ἑνώσας τῷ οἰχείῳ σώματι διὰ τῆς δυνάµεως αὐτοὶ τῆς ἑχατέρῳ τούτων παρὰ τὴν πρωττν σύστασιν ἐμμιχθείσης, οὗτος” γενιχωτέρῳ τινὶ τρόπῳ νοερὰλ οὐσίαν τῇ αἰσθητῇ συγχατέµιξε, τῆς ἀρχῆς κατὰ si ἀχόλουθον ἐπὶ τὸ πἐρας εὐοδουμένης. Ἐν γὰρ τῷ ἀναληφθέντι παρ) αὐτοῦ ἀνθρωπίνῳ συγχρίµατι πάλιν μετὰ τὴν διάλυσιν πρὸς τὸ σῶμα τῆς quy ἐπανελθούσης, olov ἀπό τινος ἀρχῆς εἰς πᾶσαν τὴ ἀνθρωπίνην φύσιν τῇ δυνάµει χατὰ τὸ σον ἡ xoi διακριθέντος ἕνωσις διαθαίνει. Καὶ τοῦτό ἐστι v µυστήριον τῆς τοῦ Θεοῦ περὶ τὸν ἄνθρωπον oixovo µίας καὶ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως, τὸ διαλυθῆνα μὲν τῷ θανάτῳ τοῦ σώματος τὴν ψυχην, xa τῇ ἀναγχαίαν τῆς φύσεως ἀχολουθίαν jh χωλῦσαι ' εἰ ἄλληλα δὲ πάλιν ἐπαναγαγεῖν διὰ τῆς ἀναστάσεως ὡς ἂν αὐτοῖς yévotzo µεθόριον ἀμφοτέρων θα” άτο πε xaX ζωῆς, ἓν ἑαυτῷ μὲν στήσας διαιρουµένην τι θανάτῳ τὴν φῄσιν, αὑτὸς δὲ γενόμενος à py τῆς vo διηοηµένων ἑνώσεως.
resurrectionem, adeo ut eis esset utriusque confinium, nempe mortis οἱ vibe : ut qui in. se quider statuerit naturam tnorie divisam, ipse autem fuerit principium unionis eorum quie sunt divisa.
53 ORATIO CATECIIETICA. |
ΚΕΦΑΛ. IZ.
Ἁλλ' οὕπω φῄσει τις λελύσθαι τὴν ὑπενεχθεῖσαν ἡμῖν ἀντίθεσιν, ἰσχυροποιεῖσθαι δὲ μᾶλλον ix τῶν εἰρημένων τὸ παρὰ τῶν ἀπίστων ἡμῖν προφερόµε- vov. El γὰρ τοσαύτη δύναμίς ἐστιν &v αὐτῷ, ὅστν ὁ λόγος ἀπέδειξεν, ὡς θανάτου τε καθαίρεσιν xat ζωῆς εἴσοδον ἐπ᾽ αὐτῷ εἶναι, τί οὐχὶ θελήµατι µόνῳ τὸ κατὰ Ὑνώμην ποιεῖ, ἀλλ᾽ ἐκ περιόδου τὴν σωτηρίαν ἡμῶν χατεργάδεται, τικτόµενός τε xal τρεφόµενος, xal τῇ τοῦ θανάτου πείρ σώζων τὸν ἄνθρωπον, ἐξὸν µήτε bv τούτῳ Ὑενέσθα:, xal ἡμᾶς περισώσα- σθαι; Πρὸς δὲ τὸν τοιοῦτον λόγον ἰχανὸν μὲν ἣν πρὸς τοὺς εὐγνώμονας τοσοῦτον εἰπεῖν, ὅτι χαὶ τοῖς ἰατροῖς οὗ νομοθετοῦσι τὸν τρόπον τῆς ἐπιμελείας οἱ χάµνοντες * οὐδὲ περὶ τοῦ τῆς θεραπείας εἴδους πρὸς τοὺς εὐεργέτας ἀμφισθητοῦσι, διὰ τί προσ[φατο τοῦ πονοῦντος μέρους ὁ θεραπεύων, χαὶ τόδε τι πρὸς τἩν τοῦ χαχοῦ λύσιν ἑνενόησεν, ἕτερον δέον' ἀλλὰ πτρὸς τὸ πέρας ὁρῶντες τῆς εὐεργεσίας, bv εὖχα- ρ:στ!ᾳ τὴν εὐποιίαν ἐδέξαντο. Αλλ' ἐπειδὴ, χαθώς Qro ὁ προφήτης, τὸ πλήθος τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ χεχρυμμέντν ἔχει τὴν ὠφέλειαν, χαὶ οὕπω διὰ τοῦ παρόντος βίου τηλαυγῶς χαθορᾶται (fj γὰρ ἂν περιβρητο πᾶσα τῶν ἁἀπίστων ἀντίῤόησις, εἰ τὸ προσδοχώμµενον Ev ὀφθαλμοῖς ἣν ' νῦν δὲ ἀναμένει τοὺς ἐπερχομένους αἰῶνας, ὥστε ἓν αὐτοῖς ἆποχα- λυφθτναι τὰ νῦν διὰ τῆς πίστεως µόνης ὀρώμενα) ' ἀναγχαῖον ἂν εἴη λογισμοῖς τισι χατὰ τὸ ἐγχωροῦν χα) τῶν ἐπιξητουμένων ἐξευρεῖν τὴν λύσιν τοῖς προ- λαμθάνουσι συµθαίνουσαν.
ΚΕΦΑΛ. IH.
Καΐτοι περιττὸν ἴσως ἐστὶ 8cb) ἐπιδεδημηχέναι τῷ Bio πιστεύσαντας διαθάλλειν τὴν παρουσίαν, ὡς οὐκ iv σοφίᾳ τινὶ xal λόγῳ γεγενηµένην τῷ χρείτ- τονι. Tol; Υὰρ ph λίαν ἀντιμαχομένοις πρὸς τὴν ἀλ[θειαν, οὗ μιχρὰ τῆς θείας ἐπιδημίας ἀπόδειξις, ἡ xii πρὸ τῆς µελλούσης ζωῆς iv τῷ παρόντι βίῳ φανερωθεῖσα, fj διὰ τῶν πραγμάτων αὐτῶν, qnit, Μαρτυρία. Τίς γὰρ οὐκ οἵδεν ὅπως πεπλήρωτο χατὰ T3» µέρος τῆς οἰχουμένης ἡ τῶν δαιμόνων ἁπάτη, διὰ τῆς εἰδωλομανίας τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων xaca- χρατῄσασα;, Όπως τοῦτο vópipov πᾶσι τοῖς χατὰ τὸν χόσμον ἔθνεσιν T.v, τὸ θεραπεύειν διὰ τῶν εἰδώ- ^t)» τοὺς δαίµονας ἐν ταῖς ζωοθυσίαις, xat τοῖς ἔπι-
CAPUT XVII.
Sed dicet quispiam nondum fuisse solutam qua nobis facta est objectionem, sed potius fuisse con- firmatum ex iis qux» dicta sunt id quod nobis obji- ciebatur ab incredulis. Nam si tanta est in eo τὶ- tus quantam nostra ostendimus oratione, ut in ejus fuerit potestate et mortem destruere et vitam in- gredi, cur non sola facit voluntate id quod lubet , sed longa circuitione nostram salutem efficit, ut qui nascatur et alatur, et periculo inortis facto salu- tem det homini, cum ei liceret et lizc non subire, et nos conservare? Ad hzc autem satis esset dicere apud non pervicaces , quod qui x»grotant, non prz- scribunt legem medicis, quomodo sint curandi ; neque apud benefactores disceptant de genere me- dendi, nempe cur laborantem partem tetigit qui medicatur, et hoc vel illud excogitavit ad malum propulsandum, cum oporteret aliud ; sed ad finem aspicientes beneflcii, id grato animo accipiunt. Sed quoniam, ut ait propheta, inultitudo bonitatis Dei occultam habet utilitatem , neque clare cernitur in hac vita (revera enim incredulorum ablata esset omnis contradictio, si id quod exspectatur, cerne- retur oculis) ; nunc autem futura exspectat szecula , ut in eis revelentur que nunc videntur per solam fldem : necesse erit aliquibus rationibus, quoad fleri poterit, eorum qux qusruntur invenire solu- tionem, quz accedit precedentibus.
CAPUT XVIII.
Quanquam est fortasse supervacaneum , ut qui Deum ad vitam venisse crediderint, adventum ejus accusent , ut qui nen aliqua exstiterit sapientia , et prestanti aliqua ratione. lis enim qui non nimis obstinate repugnant veritati, divini adventus nom parvum fuerit argumentum, id quod etiam ante futuram vitam in praesenti vita fuit manifestatum : quod, inquam, ex rebus ipsis sumitur testimoe nium. Quis enim nescit, quemadmodum universus orbis terrzv repletus esset fraude demonum , quz per insanum cultum simulacrorum in vitam homíi- num obtinebat dominatum : quemadmodum omni- bus quz in mundo erant gentibus lege erat consti-
ξωμίοις μιάσµασιν; Ἂφ οὗ δὲ, χαθώς φησιν ὁ ᾿Από- D tutum animalium sacrificiis , e$ qux super altaria
στολος, Ἐ τεφάνη ἡ χάρις τοῦ 6800 1) σωτήριος zàcir ἀνθρώποις, διὰ τῆς ἀνθρωπίνης ἐπιδημήσασα φύσεως, πάντα καπνοῦ δίχην εἰς τὸ μὴ ὃν µετεχώ- pn2tv: ὥστε παύσασθαι μὲν τὰς τῶν χρηστηρίων τε xal μαντειῶν μανίας, ἀναιρεθῆναι δὲ τὰς ἕτη- cíoug πομπὰς , xal τὰ bU αἱμάτων ἓν ταῖς ἑχατόμ- δαις µολύσματα. bv δὲ τοῖς πολλοῖς τῶν ἐθνῶν ἀφα- 430r,vat χαθόλου βωμούς τε xal προπύλαια, καὶ τε- p£vr, xal ἀφιδρύματα, xal ὅσα ἄλλα τοῖς θεραπευ- ταῖς τῶν δαιμόνων ἐπὶ ἁπάτης σφῶν αὐτῶν xal τῶν ἐντυγχανόντων ἐπιτετήδευτο: ὡς ἐν πολλοῖς τῶν τύπων μηδὲ εἰ Υέγονε ταῦτά ποτε μνημονεύεσθαι,
ο Tit. n, 14.
fiebant abominationibus, dzxmones colere per si- mulacra ? Ex quo autem, ut dicit Apostolus *, Ap- paruit gratia Dei salutaris omnibus hominibus . que per humanam advenit naturam, omnia instar fumi ad nihilum redacta sunt ; adeo ut cessarint quidem oraculorum et divinationum insania, ablata sinl autem pompa anniversarie, et qua in he- catombis sanguine fiebant inquinamenta, in multis autem gentibus omnino deleta sint altaria , et vesati- bula, et templa, et delubra; et quacunque atia a cultoribus deinonum ad sui fraudem, et eorum qui in ipsa incidebant, erecta et constituta fuerant:
bb
$. GREGORII NTSSEXI
«6
adeo ut in multís locis ne aa hac quidem unquam A ἀντεγερθῆναι 65 κατὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην ἐπὶ τῷ
fnerint, meminerint ; eorum autem loco in universo otbe terrarum excitatz sint in Christi nomine zedes $2cr$, templa οἱ altaria, illudque venerandum et incruentum sacrificium , sublimisque et excelsa philosophia , qux factis potius quam sermone exer- celur ; vitaque corporalis despectio, et morlis con- temptio, quam ostenderunt qui a tyrannis coge- bantur a fide deficere, cruciatus corporis nihil ducentes, et sententiam capitis : hzc scilicet mi- nime subituri, nisi apertum et minime dubium de Dei adventu habuissent argumentum. Hoc ipsum aulem etiam apud Judzos licet dicere esse signum , quod adsit is qui ab eis non creditur. Nam usque ad Christi quidem Dei adventum , apud eos Jerosoly- tis preclara erat sedes regia, inclytum illud tem- plum , lege constituta annua sacrificia , et quzecun- que a lege per znigmata, iis qui mystice audire possunt , sunt distincta ac dellnita ad hoc usque tempus, ex eis constituto ritu religionis minime erant prohibita. Postquam autem viderunt eum qui exspectabatur, et quem a lege et prophetis prius didicerant, et fidei in eum qui apparuerat prztu- lerunt falsam illam superstitionem : qua male ex- pulsa conservabant verba legis, consuetudini po- tius servientes quam intelligentiz ; neque qux ap- paruit gratiam acceperunt ; qui? ex eorum religione preclara erant et veneranda, relicta sunt in solis nudisque narrationibus, cum tempium ne ex ipsis quidem agnoscatur vestigiis ; ampla autem et ma- gniflca illa civitas relicta sit in ruderibus et ruinis, hcc eorum qux olim erant Judzis legitima quid- quam manserit, sed et ad ipsum, qui Jerosolymis erat eis locus veneraudws, jussu imperatorum prohibitus fuerit aditus. . CAPUT XIX.
Sed quoniam neque iis qui Grecorum sequuntur disciplinas, neque iis qui przsupnt Judaeorum do- gmatibus, videtur ex bis sumenda esse indicia Dei Rdventus, bene erit seorsum tractare de iis qua sunt objecta, nempe quanam de causa divina na- tura cum nostra connectitur, per se conservans humanitatem, non jussu operans id quod est ei in proposito. Quodnam ergo fuerit nobis principium, ad propositum scopum consequenter deducens ora- tionem ? Quod aliud, quam summatim recensere qua de Deo pie sentiuntur?
CAPUT XX.
Constat ergo apud omnes, oportere credere Deum hon solum esse potentem, sed et justum et bo- num, et sapientem, et quidquid ad id quod est me- lius, fert cogitationem. Cousequeis ergo est in pra- senti dispensatione, non aliquid quidem ex iis qu: Deui decent apparere in iis qua facta sunt: ali- quid autem non adesse. Nam ut semel absolvau, nullum per se ex bis sublimibus nominibus ab aliis disjunctum, sigillatim est virtus. Neque bonum vere egt bonum, quod non est ordinecollocatum cum 'uetitia, sapientia et potentia. Quod enim est inju-
D
Χριστοῦ ὀνόματι, ναούς τε xaX θυσιαστήρια, xat την σεμνἠν τε xal ἀναίμαχτον ἱερωσύνην, xat τὴν ὑψῃ- λὴν φιλοσοφίαν, ἔργῳ μᾶλλον ἡ λόγῳ χατορθουµόέντν, xal τῆς σωματικῆς ζωης τὴν ὑπεροφίαν, xai τοῦ θανάτου τὴν καταφρόνησιν, ἣν οἱ µεταστῆναι τῆς πίστεως παρὰ τῶν τυράννων ἀναγχαζόμενοι φανερῶς ἐπεδείξαντο, ἀντ᾽ οὐδενὸς δεξάµενοι τὰς τοῦ σώματος αἰχίας, καὶ τὴν ἐπὶ θανάτῳ φῆφον' οὐκ ἂν ὑποστά,- τες δηλαδὴ ταῦτα, μ] sagt, τε καὶ ἀναμφίθολον τῆς θείας ἐπιδημίας ἔχοντες τὴν ἀπόδειξιν. Τὸ δὲ αὐτὸ τοῦτο χαὶ πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ἱχανὸν σημεῖον el- πεῖν, τοῦ παρεῖναι τὸν παρ' αὐτῶν ἀπιστούμενον. Μέχρι μὲν γὰρ τῆς τοῦ Χριστοῦ θεοφανείας λαμπρὰ παρ) αὐτοῖς ἣν τὰ iv Ἱεροσολύμοις βασίλεια, ὁ δι. ώνυμος ἐχεῖνος ναὺς, αἱ νενοµισµέναι δι ἔτους θυ- σίαι, πάντα ὅσα παρὰ τοῦ νόµου δι) αἰνιγμάτων τοῖς μυστικοῖς ἐπαῖειν δυναµένοις διβρηται, μέχρις τότε κατὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς νομισθεῖσαν αὐτοῖς τῆς εὐσεθείας θρησχείαν ἀχώλντα fjv. Ἐπεὶ δὲ εἶδον τὸν προσδο- κώμενον, καὶ ὃν διὰ τῶν προφητῶν τε xal τοῦ νό- µου προεδιδἀχθησαν, xal προρτιμοτέραν ἐποιῆσαντο τῖς εἰς τὸν φανέντα πίστεως τὴν ἐσφαλμένην ἐχείνην δεισιδαιµονίαν, fiv. χαχῶς ἐχθαλόντες, τὰ τοῦ νόµου ῥήματα διεφύλασσον, αυνηθείᾳ μᾶλλον fj διανοίᾳ δουλεύοντες, οὔτε τὴν ἐπιφανεῖσαν ἑδέκαντο χάριν, xaX τὰ σεμνὰ τῆς παρ αὐτοῖς θρησχείας, ἓν διηΥή- pact dol; ὑπολέλειπται' τοῦ ναοῦ μὲν οὐδὲ ἐξ ἰχνῶν ἐπιγινωσχομένου, τῆς δὲ λαμπρᾶς ἑχείνης πόλεως ἐν ἐρειπίοις ὑπολειφθείσης, pelvat τε τοῖς Ἰουδαίοις τῶν χατὰ τὸ ἀρχαῖον νενομισµένων µη- δὲν» ἀλλὰ xal αὐτὸν τὸν σεθάσµιον αὐτοῖς ἐν Ἱς- ροσολύμοις τόπον, ἄδατον προατάγµατι τῶν ὄννα- στευόντων γενέσθαι.
ΚΕΦΑΛ. Ι0'.
Ἁλλ) ὅμως ἐπειδὴ µήτε τοῖς Ἑλληνίνουσι, μήτε τοῖς τῶν Ἰουβαίων προεστῶσι δογμάτων, δοχεῖ ταῦτα θείας παρουσίας ποιεῖσθαι τεχµήρια, χαλῶς ἂν ἔχοι περὶ τῶν ἀνθυπενεχθέντων ἰδίᾳ τὸν λόγον διαλαθεῖν, ὅτου χάριν dj θεία φύσις πρὸς τὴν ἡμετέραν συµ- πλέχεται, δι ἑαυτῆς σώζουσα τὸ ἀνθρώπινον, οὗ διὰ προστάγµατος χατεργαζοµένη τὸ χατὰ πρὀθεσιν. Ti; οὖν ἂν Υένοιτο ἡμῖν ἀρχὴ. πρὸς τὸν προκείµενον σκοπὸν ἀκολούθως χειραγωγοῦσα τὸν λόγον; Τίς ἄλλη, ἡ τὸ τὰς εὐσεθεῖς περὶ τοῦ θεοῦ ὑπολήψεις ἐπὶ κξραλαίων διεςελθεῖν,
ΚΕΦΑΛ. K'.
Οὐκοῦν ὁμολογεῖται παρὰ πᾶσι, μὴ µόνον δυνατὸν εἶναι δεῖν πιστεύειν τὸ θεῖου, ἀλλά καὶ δίχαιον, xal ἀγαθὸν, χαὶ σοφὸν, xal πᾶν ὅ τι πρὸς τὸ χρεῖττον ἡ διάνοια φέρει. ᾿Αχόλουθον τοίνυν ἐπὶ τῆς παρούσης οἰχονομίας, μὴ τὸ μὲν τι βούλεσθαι τῶν τῷ θεῷ πρε- πόντων ἐπιφαίνεσθαι τοῖς Υεγενηµένοις, τὸ δὲ μὴ παρεῖναι. Καθόλου γὰρ οὐδὲν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τῶν ὑψηλών πούτων ὀνομάτων διεζευγµένον τῶν ἄλλων, ἀρετὴ καταµόνας ἑστίν. Οὔτε τὸ ἀγαθὸν ἀληθὼς ἔστιν ἀγαθὸν, μὴ μετὰ τοῦ δικαίου τε xal σοφοῦ καὶ τοῦ δυνατοῦ τεταγµένον' τὸ γὰρ ἄδικονι ἡ ἄσορον, fi
5: ORATIO CATECHETICA. 58 ἀδύνατον, ἀγαθὸν οὐκ ἔστιν. Οὔτε ἡ δύναµις, τοῦ A stum, insipiens et impotens, non est bonum. Neque
buxaiou τε χαὶ σοφοῦ χεχωρισµένη, ἓν ἀρετῇ θεωρεῖ- ται’ θτριῶδες váo ἐστι τὸ τοιοῦτον xal τυραννιχὸν τῆς δυνάµεως εἶδος. Ὠσαύτως δὲ xaY τὰ λοιπὰ, cl ἔζω τοῦ διχαίου τὸ σοφὸν φέροιτο, ἡ τὸ δίχαιον εἰ ph μετὰ δυ»ατοῦ τε xal ἀγαθοῦ θεωροῖτο, χαχίαν ἄν τις μᾶλλον τὰ τοιαῦτα κυρίως χατονοµάσειε. Τὸ γὰρ ἑλλιπὲς τοῦ χρείττονος, πῶς ἄν τις ἐν ἀγαθοῖς ἀρι- θµήσειεν», EL δὲ πάντα προσήχει συνδραμεῖν ἐν ταῖς τερὶ Θεοῦ δόξαις, σχοπήσωμεν el ἡ χατὰ ἄνθρωπον τοῦ θεοῦ οἰχονομία λείπεταί τι τῶν θεοπρεπῶν ὑπο- λήψεων. Ζητοῦμεν πάντως ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγα- θότττος τὰ σημεῖα. Καὶ τἰς ἂν γένοιτο φανερωτέρα τοῦ ἀγαθοῦ μαρτυρία, f τὸ µεταποιηθήναι αὑτὸν τοῦ πρὸς τὸ ἑναντίον αὑτομολήσαντος, μηδὲ συνδιατε- 0fvat τῷ εὖμε-αθλήτῳ τῆς ἀνθρωπίνης προαιρέ- στως τὴν παγίαν £v. τῷ ἀγαθῷ καὶ ἁμετάθλητον φύσιν; Οὐ γὰρ ἂν ἡλθεν εἰς τὸ σῶσαι ἡμᾶς, καθώς φησιν ὁ Δαθὶὸ, uh ἀγαθότητος τὴν τοιαύτην πρόθεσιν ἐἑμποιούσης. 'AXX οὐδὲν ἂν ὤνησε τὸ ἀγαθὸν τῆς κροθέσεως, μὴ σοφἰας ἑνεργὸν τὴν φιλανθρωπίαν ποιούσης. Καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν ἁῤῥώστως διαχειµένων, Φολλοὶ μὲν ἴσως οἱ βονλόμενοι μὴ ἐν χαχοῖς εἶναι τὸν χείµμενον μόνοι δὲ τὴν ἀγαθὴν ὑπὲρ τῶν χαµνόντων προαίρεσιν εἰς πέρας ἄγουσιν, οἷς τεχνιχἡ τις δύ- νγαµις συνεργεῖ πρὸς τὴν τοῦ χάµνοντος ἵασιν. Οὐχοῦν tk» σοφίαν δεῖ συνεξεῦχθαι πάντως τῇ ἀγαθότητι. Πῶς τοίνυν ἓν τοῖς γεγενηµένοις τὸ σοφὸν τῷ ἀγαθῷ δυνθεωρεῖται; "Ότι οὐ γυμνὸν τὸ χατὰ πρόθεσιν ἀγα- θὸν ἔστιν ἰδεῖν. Πῶς γὰρ ἂν qavsir fj πρόθεσις ph διὰ τῶν γινοµένων φανερουµένη; Τὰ δὲ πεπραγμένα εἰρμῷ τινι xal τάξει 0 ἀχολούθου προϊόντα, τὸ σοφόν τε xaY τεχνιχὸν τῆς οἰχονομίας τοῦ Θεοῦ διαδείχνυσιν. Ἐπεὶ δὲ, χαθὼς £v τοῖς φθάσασιν εἴρηται, πάντως τῷ διχαίῳ τὸ σοφὸν συνεζευγµένον ἀρετὴ Υγίγνεται’ el δὲ χωρισθείη, μὴ ἂν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χαταμένῃ ἀγαθὸν εἶναι χαλῶς ἂν ἔχοι καὶ ἐπὶ τοῦ λόγου τῆς χατὰ ἄνθρωπον οἰχονομίας, τὰ δύο μετ ἀλλήλων χατα- γοησαι, τὸ σοφόν qnt xal τὸ δίχαιον.
potentia quie est separata a justitia et. sapientia, consideratur in virtute; est enim belluinum el ty- rannicum ejusmodi genus potentiz. Similiter autem et reliqua, nempe si a justitia remota alfferatur sa- pientia; aut si justitia consideretur non cum Ρο: tentia et bonitate, ea magis vitium proprie sunt nominanda. Nau cui deest id quod melius, quem- admodum in bonis numeraveris? Si igitur ha:c omnia oportet concurrere in iis quae de Deo sunt opinionibus, consideremus an in suscepti a Deo hominis dispensatione, deest aliqua ex iis quse pie de Deo animis insident existimalionibus. In. Deo omnino quzrimus signa bonitatis. Et quodnam bo- nitatis apertius fuerit testimonium, quam eum sibi vindicasse, el ejus curam gessisse, qui defecerat ad contrarium, firmamque ac stabilem et in bono im- mutabilem naturam, non simul fuisse affectam cum mutabili libero hominis arbitrio? Non enim venis- sel ad nos servandos, ut dicit David, nisi bonitas hoc ei immisissel propositum. Sed nihil profuisset bonitas propositi, si non effecisset sapientia, ut in opue exiret benignitas, et in homines cliaritas. In iis enim qui male se habent, fortasse quidem sunt multi qui vellent in malis non esse eum qui decum- bit: ii autem soli ad finem deducunt bonam suain pro laborantibus voluntatem, quibus opem fert ar- tificiosa vis quzdam et potentia ad niedendum zegroto. Oportet ergo sapientiam omnino esse con- junctam eum bonitate. Quomodo ergo in iis qu:& facta sunt consideratur sapientia siinul cum boni- tate? Quoniam licet cernere non solum et nudum bonum in proposito. Quomodo enim appareret pro- positum, si non evidens essel per ea qu: fiant? Quz autem facta sunt quadam serie et. ordine pro- cedentia per id quod est consequens ostendunt sa- pientiam et artificium Dei dispensationis : quando- quidem, sicut prius diximus, sapientia conjuncta cum justitia omnino flt virtus, Quod si seorsum sit
posita, per se aejuocta non fuerit bonitas. Recte ergo fuerit in ratione suscepti hominis dispensatio- nis, duo simul ihter se invicem considerare, sapientiam, inquam, et justitiam.
ΚΕΦΑΛ. KA'.
Τίς οὖν ἡ δικαιοσύνη; Μεμνήμεθα πάντως τῶν κατὰ τὸ ἀχόλουθον ἐν τοῖς πρώτοις τοῦ λόγου slpn- µένων, ὅτι µίµηµα τῆς θείας φύσεως xatsoxeuáotr ὁ ἄνθρωπος, τοῖς τε λοιποῖς τῶν ἀγαθῶν, καὶ τῷ αὐτ- εξρωσίῳ τῆς προαιρέσεως, τὴν πρὸς τὸ θεῖον ὅ,ασώ- ζων ὁμοίωσιν. Τρεπτῆς δὲ φύσεως ὧν κατ ἀνάγχην ᾿ €) Υὰρ ἑνεδέχετο τὸν ἐξ ἀλλοιώσεως την ἀρχὴν τοῦ εἶναι ἔχοντα, μὴ τρεπτὸν εἶναι πάντως. Ἡ γὰρ ix τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι πάροδος, ἀλλοίωσίς τίς ἐστι, τς ἀνυπαρξίας χατὰ θείαν δύναμιν εἰς οὐσίαν µεθ- ὑσταμέντς. Kal ἄλλως δὲ τῆς τροπῆς ἀναγχαίως ἐν "y ἀνθρώπῳ θεωρουµένης, ἐπειδὴ µίµηµα τῆς θείας v23tt5 6 ἄνθρωπος fv. Τὸ δὲ μιμούμενον, εἰ pl. ἐν ἑτερότητι τύχοι st, ταὐτὸν ἂν εἴη πάντως ἑχείνῳ o ἀφωμοίωται. Ἐν τούτῳ τοίνυν τῆς ἑτερότητος τοῦ
* Psaj. «v, 10.
CAPUT XXI.
Qusnam ergo est justitia? Meminimus eorum qu ex consequenti dicta sunt in principio hujus libri, quod ad divin: natura imitationem homo sit conditus, tum bonis reliquis, tum etiam libero ar. bitrio, Dei conservans similitudinem. Cum autem necessario esset inutabilis naturie; neque enim fleri poterat, ut qui ab alteratione principium ha- buerat, non esset ommino mutabilis. Ab eo enim quod non est progressus ad essentiam, est quedam alteratio, cum quz non est substantia, virtute divina transeat in essentiam.Quin etiam cum alioquin neces- sario in homine consideretur mutatio, quoniam homo imitabatur naturam divinam : quod autem imitatur, nisi in aliqua esset diversitate, esseLomnino idem quod illud cui est assimilatum. Cum ergo ejus quod factum
5a .S. GREGORII NYSSENI fuerat ad imaginem, in hoc esset diversitas abexem- A χατ᾽ εἰχόνα γε)οµένου πρὺς τὸ ἀρχέτυπον ob:
piari, quod hoc quidem esset natura immutabile, illud vero non sic se haberet, sed consisteret quidem per alterationem, ut jam diximus ; omnino autem alte- raretur, propterea quod imitaretur ; alteratio autem est quidam motus, ab eo in quo est semper proce- dens ad alterum ; duo sunt genera ejusmodi muta- tionis: unum quidem quod semper fit ad bonum, in quo statum non habet progressus, propterea quod nec comprehenditur quidem (inis ejus quod transit ; alterum autem ad contrarium, cujus sub- stantia est in hoc quod non consistat. Boni enim, Sicut prius dictum est, et contrarii repugnantia, talem inter se habet distinctionem, ut dicimus id quod est, ab eo quod non est tanquam adversum distingui, et substantiam a non substantia. (uo- niam ergo fieri non potest, ut quod attinet ad mu- tabilem et alterabilem incitationem et motum, in se natura maneat inmobilis ; sed ad aliquid omnino liberum procedit arbitrium, boni desiderio natura- liter ipsum trahente ad motum. Donum autem, aliud quidem vere est bonum secundum naturam ; aliud autem non ejusmodi, sed habet quamdam boni visionem ac speciem. Eorum autem judex est intelligentia intra nos collocata. Qua in re versa- mur in periculo, vel assequendi ejus quod vere est honum ; aut, si ab eo diverterimus, per aliquam ejus quod apparet deceptionem, dilabendi ad con- trariuin : cujusmodi quidpiam accidisse narrat ex-
τῷ τὸ μὲν ἄτρεπτον εἶναι τῇ φύσει, τὸ δὲ μὴ ἔχειν, ἀλλά Ov ἀλλοιώσεως μὲν ὑποστῆναι xa ἁποδοθέντα λόγον * ἀλλοιούμενον δὲ πάντως, εἶναι µίµηµα, fj δὲ ἀλλοίωσις χἰνησίς ἐστιν ε pov ἀπὺ τοῦ ἐν ᾧ ἐστιν. εἰσαεῖ προϊοῦσα * δύι τῆς τοιαύτης εἴδη χινήσεως τὸ μὲν πρὸς τὸ ι ἀεὶ γιγνόµενον, ἓν ᾧ πρόοδος στάσιν οὐκ ἔχει πέρας οὐδὲ τοῦ διεξοδευοµένου χαταλαμθάνετ δὲ πρὸς τὸ ἑναντίον, οὗ ὑπόστασις Ev τῷ μὴ Ó ναι ἑστίν. Ἡ γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ ἑναντίωσις,
ἔμπροσθεν εἴρηται, τοιοῦτόν τινα νοῦν χατὰ τὶ στολὴν ἔχει, χαθάπερ φαμὲν τῷ μὴ ὄντι τὸ ὃν διαιρεΐσθαι, xaX τῇ ἀνυπαρξίᾳ ctv Ὁπαρξιν. " τοίνυν χατὰ τὴν τρεπτὴν τε xat ἀλλοιωτὴν ὁρ'
B καὶ χίνησιν, οὐκ ἑνδέχεται τὴν φύσιν ἀφ' |
µένειν ἀχίνητον, ἁλλ᾽ ἐπί τι πάντως ἡ προ: ἕεται, τῆς πρὸς τὸ χαλὸν ἐπιθυμίας αὑτὴν ἑ µένης φυσιχῶς εἰς χίνησιν. Καλὸν δὲ τὸ μὲν “ θῶς χατὰ τὴν φύσιν ἐστί' τὰ δὲ οὐ τοιοῦτο ἐπηνθισμένον τινὶ xao) φαντασίᾳ. Κ.ριτήριον των ἐστὶν ὁ νοῦς ἔνδοθεν ἡμῖν ἐν.δρυμένος. χινδυνεύεται, f| τὸ ἐπιτυχεῖν τοῦ ὄντος χαλοὶ παρατραπέντας αὐτοῦ, διά τινος τῆς xatà τὸ µενον ἁπάτης ἐπὶ τὸ ἑναντίον ἡμᾶς ἀποῤῥ' οἵόντι παθεῖν ὁ ἔξω μὲν μῦθάς φησιν, ἀπ |οδ] ιδοῖ τῷ ὕδατι τὴν χύνα πρὸς τὴν σχιὰν οὗ διὰ στι ἔφερε, μεθεῖναι μὲν τὴν ἀληθη τροφὴν, περιχα δὲ τὸ τῆς τροφῆς εἴδωλον Ev λιμῷ γενέσθαι.
terna fabula eani qui in aqua viderat umbram ejus quod in ore gestabat : nempe verum dimisisse, inhianlem autem cibi simulacro fame laborasse.
CAPUT XXII.
Postquam ergo ejus quod est vere bonum desi- derio mens fraudata, ad id quod non est, fuit de- lata, fraude consultoris et inventoris vitii persuasa esse bonum id quod bono est contrarium : neque enim dolus fuisset efficax, nisi vitii hamo esce in- star illita fuisset boni species : cum ergo homo vo- luntarie in hanc incidisset calamitatem, qui se per voluntatem vitz inimico subjunxerat, quzre mihi simul omnia qux: conveniunt iis quz de Deo sen: liuntur, bonitatem, sapientiam, justitiam, poten- tiam, incorruptionem, et si quid est melioris signi- ficationis. Tanquam bonus ergo, movetur miseri- cordia ejus qui ceciderat: et tanquam sapiens, non ignorat modum revocationis. Sapientizx autein
ΚΕΦΑΛ. KP'.
Ἐπεὶ οὖν τῆς πρὸς τὸ ὄντως ἆγαθὸν ἐπι διαψευσθεὶς ὁ νοῦς, πρὸς τὸ μὴ ὃν παρηνέγ ἁπάτης τοῦ τῆς χαχίας συμθούλου τε xal εἰ χαλὸν ἀναπεισθεὶς εἶναι τὸ τῷ καλῷ ἑναντίον. ! ἂν ἐνήργησεν dj ἁπάτη, μὴ δελέατος δίχην ' καχίας ἁγχίστρῳ τῆς τοῦ χαλοῦ φαντασίας πλασθείσης. Ἐν ταύτῃ τοίνυν γεγονότος ἔχουα συμφορᾷ τοῦ ἀνθρώπου ἑαυτὸν Dv ἡδονης τῷ τῆς ζωῆς ὑποζεύξαντος, πάντα pot χατὰ τὸν ἀναζήτει τὰ ταῖς θείαις ὑπολήψεσι πρέπονι ἀγαθὸν, xaX δίχαιον, xai δυνατὸν, τὸ ἄφθαρτον τι τῆς χρείττονος σημασίας ἐστίν, Οὐχοῦν ὡς θὸς οἵχτον λαμθάνει τοῦ διαπεπτωχότος, xat φὸς οὐχ ἁγνοεῖ τὸν τρόπον τῆς ἀνακλήσεως. :
est, etiam ejus quod justum est, judicium. Nemo D δ᾽ ἂν e χαὶ ἡ τοῦ δικαίου χρίσις. Οὐ γὰρ
enim insipienti? veram tribuerit justitiam. Quid- nam ergo est in his justum ? Non aliqua tyrannica in eum qui nos possidebat uti auctoritate : neque summa vi rapiendo ab eo qui dominatum obtine- bat, relinquere juste defensionis aliquam occasio. nem, ei qui per voluptatem bominem redegerat in servitutem. Quo modo enim qui pecunia suam ven- diderunt libertatem, (iunt servi emptorum, ut qui seipsos vendiderint; et nec ipsis nec ulli alii pro eis licet proclamare ad libertatem, etiamsi ingenui ct honesto loco nati essent qui sua sponte ad hanc devenerunt calanütatem : si quis autem curan
ἀφροσύνη τὴν ἀληθῆ δικσιοσύνην προσάψειεν.
ἓν τούτοις τὸ δίχαιον; Τὸ μὴ τυραννιχῇ τιν σασθαι χατὰ τοῦ χατέχοντος ἡμᾶς αὐθεντίᾳ * τῷ περιόντι τῆς δυνάµεως ἁποσπάσαντα το τοῦντος χαταλιπεῖν τινα δικαιολογίας ἀφορμ' δι) ἡδονῆς χαταδουλωσαμένῳ τὸν ἄνθρωπον. Κα γὰρ οἱ χρημάτων τὴν ἑαυτῶν ἐλευθερίαν ἆποδι δοῦλοι τῶν ὠνησαμένων εἰσὶν, αὐτοὶ πρατήρε τῶν καταστάντες ' καὶ οὔτε αὐτοῖς, οὔτε ἄλλη ὑπὲρ ἐχείνων ἔξεστι τὸν ἐλευθερίαν ἐπιδοῇα xiv εὐπάτριδες (aiv οἱ πρὸς τὴν συμφορὰν ^ αὐτομολήσαντες * εἰ δέ τις χηδόµενος τοῦ ἄπει
ORATIO CATECIIETICA.
θέντος Dig χατὰ τοῦ ὠνησαμένου χρῷτο, ἄδιχος εἶναι A gerens. ejus qui fuit venditus, vi utatur adversus
δύξει τῷ vópup. χτηθέντα τυραννικῶς ἐξαιρούμενος * ἐξωνεῖσθαι δὲ πάλιν εἰ βούλοιτο τῶν τοιούτων οὐδεὶς ὁ χωλύων νόμος ἐστί
ΚΕΦΑΛ. KT".
Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἑχουσίως ἡμῶν ἑαυτοὺς ἁπεμπολησάντων, ἔδει παρὰ τοῦ δι ἀγαθότητα πάλιν ἡμᾶς εἰς ἐλευθερίαν ἐξαιρουμένου, μὴ τὸν τυραννι- 45v, ἀλλὰ τὸν δίχαιον τρόπον ἐπινοηθῆναι τῆς ἆνα- χλήσεως. Οὗτος δέ ἐστί τις τῷ ἐπιχρατοῦντι ποιἠ- σασθαι πᾶν ὅπερ ἂν ἐθέλοι λύτρον ἀντὶ τοῦ χατεχο- µένου λαθεῖν. Ti τοίνυν εἰχὸς ἣν μᾶλλον τὸν χρα- τοῦντα λαθεῖν ἑλέσθαι ; Δυνατόν ἐστι δι ἀχολούθου στοχασμόν τινα τῆς ἐπιθυμίας αὑτοῦ λαθεῖν. Elta το/όηλα γἐνοιτο ἡμῖν τῶν ζητουµένων τεχµήρια. Ὁ τοίνυν χατὰ τὸν Ey ἀρχῇ τοῦ συγγράµµατος προαπο- &6t£v-a λόγον, τῷ πρὸς τὸν εὐημεροῦντα φθόνῳ πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἐπιμύσας, τὸν Ob τῆς χαχίας ζόφον iv ἑαυτῷ vevvhsaz ' ἀρχὴν δε τῆς πρὸς τὰ χείρω ῥοπῆς xai ὑπόθεσιν καὶ οἱονεὶ μητέρα τῆς λοιπῆς χαχίας τὴν φιλαρχίαν νοσήσας, τίνος ἂν ἀντηλλάξατο τὸν χατεχόµενον, εἰ μὴ] δηλαδῆ τοῦ ὑψηλοτέρου χαὶ µεί- ζονος ἀνταλλάγματος, ὡς ἂν μᾶλλον ἑαυτου τὸ χατὰ τὺν τον θρέφειε πάθος, τὰ µεί;-ω τῶν ἑλαττόνων διαµειθόµενος, ᾽Αλλἁ μὴν ἐν τοῖς ám" αἰῶνος ἔστο- ρουµένοις. Ev οὐδενὶ συνεγνώχει τοιοῦτον οὐδὲν, ofa χαθεώρα Τερὶ την τότε φαινομένην χνοφορίαν ἆσυν- τρίαστον, xal γέννησιν ἄφθορον, καὶ θήλην £x παρ- θενίας, χαὶ ἄνωθεν ἐπιμαρτυρούσας τῷ ὑπεργφυεῖ τῆς ἀξίας ix τῶν ἀοράτων φωνάς ᾽ xal τῶν τῆς φύσεως ἀῤῥωσττμάτων διόρθωσιν, ἀπραγμάτευτόν τινα xal vu» kv ῥήματι µόνῳ χαὶ ὁρμῆ τοῦ θελήµατος παρ᾽ αὐτοῦ Ὑινημέντν, τν τε τῶν τεθνηχότων ἐπὶ τὸν βίον ἀνάλυσιν, χαὶ τὸν κατὰ τῶν δαιμόνων φόθον, xal τῶν χατὰ τὸν ἀέρα παθῶν τὴν ἑἐξουσίαν, xai τὴν διά θαλάσσης πορείαν, οὗ διαχωροῦντος ἐφ᾽ ἑχάτερα τοῦ Ξελάγους, xa τὸν πνθµένα γυμνοῦντος τοῖς παρ- οὗεύουσι χατὰ τὴν Μωσέως θαυματουργίαν, ἁλλ᾽ ἄνω της bztgavsla; τοῦ ὕδατος ὑποχερσουμένης τῇ βάσει, χαὶ διὰ της ἁἀπφαλοῦς ἀντιτυπίας ὑπερειδούσης τὸ ἴχνος, τήν τε τῆς τροφΏῆς ὑπεροφίαν io' ὅσον βού- à4otzo, xal τὰς iv ἑρημίᾳ δαγιλεῖς ἑστιάσεις τῶν ἐν τυλλαῖς χιλιάσιν εὐωχουμένων * olg οὔτε οὐρανὸς ἑ-έῤῥει τὸ μάννα, οὔτε ἡ γη κατὰ τὴν ἰδίαν αὐτῆς q23tv σιτοποιοῦσα τὴν χρείαν ἐπλήρου * ἁλλ' &x τῶν ἀῤῥέτων ταμείων τῆς θείας δυνάμεως f φιλοτιµία ' προέε., ἔτοιμος ἄρτος ταῖς χερσὶ τῶν διακονούντων ἑνγεωργούμενος, χαὶ διὰ τοῦ χόρου τῶν ἐσθιόντων Ξλείων γιγνόµενος, Ἡ τε διὰ τῶν ἰχθύων ὀψοφαγία, οὐ ῥαλάσστς αὐτοῖς πρὸς τὴν χρείαν συνεισφερούσης, box του xaX τῇ θαλάσσῃ τὸ γένος τῶν ἰχθύων χατα- στείραντος. Καὶ πῶς ἄν τις τὸ χαθ) ἕχαστον τῶν εὖ- αγγελιχῶν διεξίοι θαυμάτων; Ταύτην τοίνυν τὴν ὀύναμιν χαθορῶν ὁ ἐχθρὸς ἐν ἑχείνῳ, πλεῖου τοῦ
τεχομένου τὸ προχείµενον εἶδεν &v τῷ συναλλά- ἵματι τούτου χάριν αὐτὸν αἱρεῖται λύτρον τῶν ἓν *4 το) θανάτου «φρουρᾷ χαθειργµένων γενέσθαι. Αλλὰ μὴν ἀμήχανον ἦν γυμνῇ προσθλέφαι τῇ τοῦ 6:00 φαντασία, ph σαρχός τινα μοῖραν àv αὐτῷ
emptorem, injustus esse videbitur, qui eum qui lege est acquisitus, vi eripit; sed si quispiam velit
. eum redimere, nulla est lex qus id vetet :
B
D
CAPUT XXII.
Eodem inodo cum nos ipsos nostra sponte ven- diderimus, oportebat ab eo qui propter bonitatem nos in libertatem rursus erat restituturus, non ali- quem Lyrannicum, sed justum excogitari modum revocationis. ls autem est, dare quodcunque ve- lit pretium redemptionis pro eo quem possidet. Quid ergo est verisimile, magis velle accipere eum qui babet dominatum ? Possumus per consequen- tiam capere aliquam conjecturam ejus cupiditatis, si sint nobis inanifesta signa eorum quie quarumn- tur. Qui ergo, ut fuit prius explicatum in initio libri, propter invidiam in eum conceptam, cujus res erant secunda , ad bonum clausit oculos, in seipso autem genuit tenebras vilii, et imperandr laborans cupiditate, qux est veluti iuitium οἱ fun- damentum ad deteriora propensionis, et veluti ima- let cxelerorum vitiorum, quonam pretio commuta- ret eum quem possidebat, nisi quod esset longe maximum, majora accipiendo pro minoribus, ut magis aleret suam superbiz affectionem ? Atqui in jis quxe a prioribus szeculis aut narrata, aut litte- ris mandata fuerant, intelligebat nihil fuisse tale, quale videbat in eo qui nunc apparebat, nempe con- ceptionem absque ulla cum viro conjunctione, et ortum absque ulla corruptione, et lactantem feminani ex virginitate, et vocese superis teslantes admirabi- lem ejus dignitatem, cum nihil tamen caderet sub aspectum, natur: morborum οἱ zegritudinum corre- ctionem accurationem, quz? ab eo fiebat citra ullum negotium, soloque verbo et nutu ac momento volun- tatis, et eorum quie vita excesserant, vitzerestitutio- nem, οἱ daemonum terrorem, potestatemque in affe- cliones aeris, el per mare ingressum, utrinque mari non discedente, et iis qui transibant fundum ape- riente, congruenter ei miraculo quod factum est a Moyse, sed maris superlicie ad ingrediendum, tan» quam solidam terram prabente, eL stabili ac resi- stente duritie vestigia firmante, et alimenti quan. tam vellet elargitionem, lautaque et splendida cou- vivia in solitudine, multis millibus ibi opipa:e tractatis ; quibus neque ccelum pluit manua, neque terra secundum suam naturam frumentum pro- ducens, id quod eis erat opus suppeditabat : sed ex ineffabilibus divin: potenti:e promptuariis pro- cedebat liberalitas, panis paratus, eorum qui im- partiebantur tanquam agricolarum manibus ela- horatus, et per eorum qui vescebantur satietatem multiplicatus, et piscium obsonium, cum eis mare nihil conferret ad usum, sed is qui eliam piscium genus in mari seminaverat. Quomodo autem ο) merabit quispiam singula iniracula evangelica?
, lanc ergo vim in illo cernens inimicus, vidit in
permutatione plus esse. emolumenti, quam in eo quod possidebat. Ea de cawa eum mavult. fieri
65 S. GREGORII NYSSENI 61 pretium redemptionis eorum qui in carcere mortis A θεωρήσαντα, ἣν Ίδη διὰ τῆς ἁμαρτίας χεχείρωτο.
erant inclusi. Sed (leri non poterat ut Dei nudam aspiceret speciem, nisi aliquam in eo carnis, quam jam olim ob peccatum in vinculis habebat, portio- . nem animadverteret, ldcirco carne divinitas obum- brata est, ut ad id intuens quod secum fuit educa. tum et. est sibi cognatum, non lerreretur appro- pinquatione excellentis virtutis; et considerata qua sensim per miracula magis ac magis resplen- debat potentia, existimaret id quod apparuit magis esse concupiscendum quam formidabile. Vides quemadmodum cum justitia conjuncta sit bonitas, et sapientia non sit ab eis separata. Quod enim per indumentum corporis excogitavit, ut capi pos- set divina virtus, ne pro nobis suscepta dispensa- tio impediretur metu sublimitatis, omnino simul ostendit, nempe bonitatem, sapientiam οἱ justi- tiam. Voluisse enim dare salutem, est testimonium bonitatis. Quod autem tanquam ex contractu fecit
Διὰ τοῦτο περιχεχάλυπται τῇ σαρχὶ d) θεότης, ὡς ἂν πρὸς τὸ σὐντροφόν τε xal συγγενὲς αὑτῷ βλέπων, μὴ πτοηθείη τὸν προσεγγισμὸν τῆς ὑπερεχούστς δυνά- µεως» xai τὴν hpéga διὰ τῶν θαυμάτων ἐπὶ τὸ μεῖζον διαλάµπουσαν δύναμιν χατανοῄίσας, ἐπιθν μητὸν μᾶλλον Ἡ φοθερὸν τὸ φανὲν εἶναι νοµίση. Ὅρᾶς ὅπως τὸ ἀγαθὸν τῷ διχαίῳ συνέζευκτς., xat τὸ σοφρὸν τούτων οὐχ ἀποχέχριται. Τὸ γὰρ διὰ τῆς τοῦ σώματος περιβολῆς χωρητὴν τὴν θείαν δύναμιν ἐπινοῆσαι γενέσθαι, ὡς ἂν dj ὑπὲρ ἡμῶν οἰχονομία pij παραποδισθείη τῷ φόδῳ τῆς ὑψπλῆς ἐμφανείας, πάντως χατὰ ταὐτὸν τὴν ἀπύήδειξιν ἔχει, τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ σοφοῦ, τοῦ δικαίου. Τὸ μὲν γὰρ ἑθέλεσθαι σῶσα:, τῆς ἀγαθότητός ἐστι μαρτυρία. τὸ δὲ συναλλαγμα- τιχἣν ποιῄσασθαι τὴν τοῦ χρατουµένου λύτρωσιν, τὸ δίχαιον δείχνυσι' τὸ δὲ χωρητὸν 57 ἐπινοίας ποιῆσα: τῷ ἐχθρῷ τὸ ἀχώρητον, τῆς ἀνωτάτω σοφίας τὴν ἀπόδειξιν ἔχει,
redemptionem, ejus qui tenebatur dominatu ostendit justitiam. Quod autem id quod capi non poterat, subtiliter excogitans effecit ut capi posset ab inimico, id aperte summam arguit sapientiam.
CAPUT XXIV.
Sed est consentaneum eum qui attendit eorum quz dicta fuerunt. consequentiam, quxrere ubinam in iis que diximus, cernatur potentia Divinitatis, et ubi incorruptio divine polentiz, Ut igitur hzc queque reddantur evidentia, consideremus ea qua deinceps sequuntur ex mysterio, in quibus maxime ostenditur cum benignitate contemperata potentia.
ΚΕΦΑΛ. KA.
Ἁλλ) ἐπιζητεῖν εἰχὸς τὸν τῇ ἀχολουθίᾳᾷ τῶν clov.- μένων προσέχοντα, ποῦ τὸ δυνατὸν τῆς θεότητος, πηῦ ἡ ἀφθαρσία τῆς θείας δυνάµεως ἓν τοῖς εἱρημένοις ὁρᾶται. "Ίνα τοίνυν xaX ταῦτα γένηται χαταφανῆη, τὰ ἑφεξῆς τοῦ μυστηρίου διασχοπήσωμµεν, ἓν οἷς μάλιστα δείχνυται συγκεκραµένη τῇ φιλανθρωπίᾳ fj δύναμις. Πρῶτον μὲν οὖν τ) τὴν παντηδύναμον φύσιν πρὸς τὸ
Atque primum quidem, quod omnipotens natura ( ταπεινὸν τῆς ἀνθρωπότητος κχαταθῆναι ἰσχύσα:,
potuerit descendere aJ humilitatem humanitatis, id potestatem magis ostendit, quam magna et quz naturam superant miracula. Nam quod magnum quidpiam ei excelsum effectum sit a divina virtute, est quodammodo secundum naturam et consenta- naum. Neque novum et admirabile quidpiam auri- bus attulerit, quod dicitur, universam qua est in inundo creaturam, et quidquid extra ea quie. cer- nuntur, comprehenditur, Dei virtute constitisse, ejus voluntate, ut ei visum est, deducta ad es- sentiam. Λά id autem quod est humile et abjectum descensus, est quzedam insignis et redundans copia potestatis, quae minime impeditur in iis quz sunt prater naturam. Quo modo enim ignis essentiz est proprium ferri sursum ; neque in flamma quidquam est admirandum quod sit naturaliter; sed si eam instar gravium corporum videat deorsum tendere, ejus rei ducitur admiratione, nempe quonam modo ignis esse ignis perseveret, et in modo motus ex- cedat naturam, tendens deorsum : ita etiam divi- nam ei supereminentem potentiam, neque colo- rum magnitudo, neque luminarium splendor, neque universi ornatus, neque rerum naturalium perpetua administratio tantum ostendit, quantum quod se deniserit ad imbecillitatem nostre naturae ; nempe quomodo, cum excelsum exstiterit, in humili et ab- j»cto id cernitur, nec descendit altitudo : quomodo liumanitas connexa 4ivine natura, et hoc fit, et esi illud. Cum cnim, sicut prius dictum est, noi
πλείονα τὴν ἀπόδειξιν τῆς δυνάμεως ἔχει, ἡ τὰ μὲ- γάλα τε xal ὑπερφυῆ τῶν θαυμάτων.Τὸ μὲν γὰρ µέγα τι xal ὑφηλὸὺν ἐξεργασθῆναι mapX τῆς θξίας δυνά- µεως, χατὰ φύσιν πώς ἐστι xal ἀχόλουθον. Καὶ οὖν ἄν τινα ξενισμὺν ἐπάγοι τῇ ἀχοῃ τὸ λέγειν πᾶσαν τὴν Ev τῷ κόσμῳ κτίσιν, καὶ πᾶν ὅ τί περ ἂν ἔξω τῶν φαινομένων καταλαμθάνεται ἐν τῇ Θεοῦ δυνάμει συστῆναι, αὐτοῦ τοῦ θελήµατος πρὸς τὸ δοχοῦν οὗ - σιωθέντος. Ἡ δὲ πρὸς ταπεινὸν χάθοδος, περιουσία τίς ἐστι τῆς δυνάμεως, οὐδὲν ἐν τοῖς παρὰ φύσιν χω- λυομένης. Ὡς γὰρ ἴδιόν ἐστι τῆς τοῦ πυρὸς οὐσίας ἡ ἐπὶ τὸ ἄνω φορὰ, xal οὐχ ἄν τις θαύματος ἅξιον ἐπὶ τῆς φλογὸς ἡγεῖτο τὸ φυσικῶς ἑνεργούμενον' εἰ 6t ῥέουσαν ἐπὶ τὸ κάτω χαθ᾽ ὁμοιότητα τῶν ἐμθριθῶν
D σωμάτων ἴδοι τὴν φλόγα, τὸ τοιοῦτον tv θαύματι
ποιεῖται, πῶς τὸ πῦρ διαμένει πῦρ ὃν, xal ἓν τῷ τρόπῳ τῆς χινῄσεως ἐχθαίνει τὴν φύσιν, ἐπὶ τὸ χάτω φερόμενον' οὕτως xal τὴν θείαν τε xal ὑπερέχουσαν δύναμιν, obx οὐὑρανῶν μεγέθη χαὶ φωστήρων αὐγαὶ. καὶ fj τοῦ παντὸς διαχόσµησις, xal dj διηνεκῆς τῶν ὄντων οἰκονομία τοσοῦτον, ὅσον ἡ ἐπὶ τὸ ἀσθενὲς τῆς φύσεως ἡμῶν συγχατάδασις δείχνυσι ' πῶς τὸ ὑγηλὸν ἐν τῷ ταπεινῷ χαθορᾶται, καὶ οὐ καταθαίἰνει τὸ Όφος" πῶς θεότης ἀνθρωπίνῃ πυμπλακεῖσα φύσει, xal τοῦτο γίνεται καὶ Exeivó ἐστιν. Ἐπειδὴ γὰρ, καθὼς ἐν τοῖς ἔμπροσθεν εἴρηται, φύσιν οὐκ εἶχεν fj ἑναντία δύνα- ptg, ἀκράτῳ προσμἰίξαι τῇ τοῦ θεοῦ napoucia , καὶ γυμνὴν ὑποστῆναι αὐτοῦ τὴν ἐμφάνειαν' ὡς ἂν εὖ - Ἱππτου γένριτο τῷ ἐπιζητοῦντι ὑπὲρ ἡμῶν τὸ ἀντάλ-
65
ORATIO CATECHETICA.
06
λαγμα, τῷ προχαλύμματι τῆς φύσεως ἡμῶν ἑνεκρύ- A esset ea natura potestatis contrarie, ut ardmisce-
φθη τὸ θεῖον, ἵνα χατὰ τοὺς λίχνους τῶν ἰχθύων τῷ δε- λέατι τῆς σαρχὸς συναποσπασθῇ τὸ ἄγχιστρον τῆς θεό- τητος xal οὕτω τῆς δωῆς τῷ θανάτῳ εἰσοιχισθείσης, xal τῷ σχότει τοῦ φωτὸς ἐμφανέντος, ἔξαρανισθ[ ἠτω] τῷ φωτὶ χαὶ τῇ Gu?) τὸ κατὰ τὸ ἑναντίον νοούµενον. O02 γὰρ ἔχει φύσιν, οὔτε σχότος διαµένειν ἐν φωτὸς παρουσία, οὔτε θάνατον εἴναι ζωῆς ἐνεργούσης. 0ὐχ- οὖν ἐπὶ χεφα)αίῳ τοῦ μυστηρίου τὴν ἀχολουθίαν ἁναλαβόντες, ἑντελή ποιησόµεθα 75v ἀπολογίαν πρὸς τοὺς χατηγοροῦντας τῆς θείας οἰκονομίας , ὅτον χάριν δι Laur ἡ θεόττς ttv ἀνθρωπίνην οὐ χατεργάζεται σωτηρίαν. Ast γὰρ διὰ πάντων τὸ θεῖον £v ταῖς πρε- πούσαις ὑπολήφεσιν εἶναι' ph τὸ μὲν ὑψηλῶς im αὐτοῦ νοξῖσθαι, τὸ δὲ τῆς θεοπρεποῦς ἀξίας ἐχθάλλε- σθαι ' ἀλλά πᾶν ὑψηλὸν καὶ εὐσεθὲς νόηµα δεῖ πάντως
B
ἐπὶ Θεοῦ πιστεύεσθαι, χαὶ συνηρτῆσθαι δι) ἀχολου- -
θίας τῷ ἑτέρῳ τὸ ἕτερον. Δέδειχται τοίνυν τὸ ἀγαθὸν, τὸ 39,59, τὸ δίχαιον, τὸ δυνατὸν, τὸ φθορᾶς ἀνεπίδε- χτον, πάντα τῷ λόγῳ τῆς καθ) ἡμᾶς οἰχονομίας ἔπι δειχνύμενα. Ἡ ἀγαθότης Ev τῷ προελέσθαι σῶσαι τὸν ἁπολωλότα χαταλαμθάνεται. Ἡ σοφία xai ἡ διχαιο- σύνη Ev τῷ τρόπῳ τῆς σωτηρίας ἡμῶν διεδείχθη. Ἡ ὄνναμις bv τῷ Ὑγενέσθαι μὲν αὐτὸν Ev ὁμοιώματι ἀνθρώπου καὶ σχήµατι χατὰ τὸ ταπεινὸν τῆς φύσεως ἡμῶν, xai ἐλπισθῆναι δύνασθαι αὑτὸν χαθ᾽ ὁμοιότητα τῶν ἀνθρώπων τῷ θανάτῳ ἑγκρατηθῖναι: γενόµενον δὲ, τὸ οἰχεῖον ἑαυτῷ χατὰ φύσιν ἐργάσασθαι. Οἰχεῖον δὲ qti μὲν ὁ ἀφανισμὸς τοῦ σκότους, ζωῇ δὲ ἡ τοῦ θα- νᾶτου χαθαίρεσις. Ἐπεὶ οὖν τῆς εὐθείας ὁδοῦ χατ- ερεχθέντες τὸ xav ἀρχὰς τῆς ζωῆς ἐξετράπημεν, καὶ τῷ θανάτῳ ἐγκατηνέχθημεν, τί τοῦ εἰχότος ἔξω παρὰ τοῦ μυστηρίου µανθάνοµεν, εἰ fj χαθαρότης των ἓξ ἁμαρτίας µολυνθέντων ἐφάπτεταε, xal ἡ ζωὴ τῶν τεθνπχότων, xaX 1j ὁδηγία τῶν πεπλανηµένων, ὡς ἂν ὅτε μολυσμὸς χαθαρθείη, χαὶ ἡ πλάνη θερα- πε, τίτ, χαὶ εἰς τὴν ζωὲν τὸ τεθνηχὸὺς ἑπανέλθοι;
retur mere Dei presentis, οἱ ferret nudam ejus apparitionem, ut ab eo qui poscebat facile pro nobis accipi posset pretium in permutatione, na- ture nostre integumento celata fuit divinitas ; ut instar piscium gulosorum cuim esca carnis simul attraberetur hamus divinitatis οἱ sic vita ad mor- tem introducta, et luce apparente in tenebris, luce et vita deleretur id quod eis contrarium intelli gitur. Neque enim ea est natura tenebrarum, ut luce praesente permaneant : neque mortis, ut sit vita operante. In summam itaque redacta mysterii consequentia, perfectain faciemus defensionem ad- versus eos qui accusant divinam dispensalionem, nempe quanam de causa Divinitas humanam per se non efficit salutem. Oportet enim in omnibus ea de Deo sentiri eL existimari quaa Deum decent ; et non hoc quidem excelse et sublimiter de eo in- telligi, illud autem repelli ab ea qu:e Deo conve- nit dignitate; sed omnei excelsam ac piam intel- Ngentiam oportet omnino in Deo credi, et per con- sequentiam unum pendere ab altero. Ostensum ergo est bonitatem, sapientiam, justitiam, poten- tiam, et incorruptionem evidenter monstrari in ra- tione nostrze carnis a Deo susceptx dispensationis. Bonitas in hoc comprehenditur, quod voluerit ser- vare eum qui perierat. Iu modo salutis nostrae ostensa est sapientia etjustitia. Potentia autem in eo, quod ipse quidem factus sil in similitudine et figura hominis, convenienter natura nostre hu- inilitati; et spes fuerit ipsum ad hominum siimili- tudinem morte posse teneri. Cum autem factus es- set, id fecerit quod erat sibi proprium ac conve- niens secundum naturam. Est autem luci quidem proprium ac conveniens, ut deleat tenebras, vitz autem, ut mortem perdat. Quia ergo aberrantes 4 recta via ab initio a vita aversi, et ad mortem de-
lati sumus, quid a mysterio discimus quod sit remotum a probabilitate, et non consentaneum, si puritas eos tangit, qui a peccatis sunt inquinati ; el vita mortuos, et via eos qui aberraveruut, ut et purgentur sordes, €t ab errore cessetur, et quod erat mortuum ad vitam revertatur ?
ΚΕΦΑΛ. ΚΕ’.
Τὸ δὲ Ev τῇ φύσει ἡμῶν γενέσθαι τὴν θεότητα, τοῖς ph χίαν μιχροφύχοις χατανοοῦσι τὰ ὄντα, οὐδένα ἂν ἐκ τοῦ εὑλόγου ξενισμὺὸν ἐπαγάγοι. Τίς γὰρ οὕτω vim. την φυχΏν, ὡς εἰς τὸ πᾶν ἀποθλέπων μὴ iv παντὶ πιστεύειν εἶναι τὸ θεῖον, καὶ ἑνδύον μὲν xai περιέχον xal ἐγχαθήμενον;, Tou γὰρ ὕντος ἑξήπται τὰ πάντα, καὶ οὐκ ἔνεστιν εἶναί τι, μὴ ἐν τῷ ὄντι τὸ εἶναι ἔχον. El οὖν ἐν αὐτῷ τὰ πάντα, xol ἓν πᾶσιν ἐχεῖνο" τί ἐπαισχύνονται &v τῇ οἰχονομίᾳ τοῦ µυστη- ον, τὸν Θεὸν ἐν ἀνθρώποις γεγενῆσθαι διδάσχοντος, Ὃν οὐδὲ vuv ἕἔξω τῶν ἀνθρώπων εἶναι πεπιστευµέ- ους E! yàp xai ὁ τρόπος τῆς ἐν ἡμῖν τοῦ Θεοῦ παρουσίας, οὐχ αὐτὸς οὗτος ἐχείνῳ ' ἁλλ' οὖν τὸ ἐν * aiu εἶναι, χαὶ νῦν καὶ τῴτε χατὰ xb ἴσον διωµολόγη- τα.. Nuv μὲν οὖν ἐγχέχραται ἡμῖν ὁ συνέχων ἓν τῷ ενα: την φύσιν τότε δὲ χατεµίχθη πρὸς τὸ ἡμέτερον, ἕνα τῇ πρὸς τὸ θεῖον ἐπιμιξίᾳ γίνηται θεῖον, ἐξαιρεθὲν τοῦ ανάτου, καὶ τῆς τοῦ ἀντιχειμένου τυραννῖδος ἔξω
CAPUT XXV.
Quod auteni in nostra exstiterit natura Divinitas, iis qui non pusillo et abjecto animo ea qua sunt considerant, id nequaquam dictu novum videbitur et alienum. Quis est enim adeo puerili animo et ingenio, ut ad universitatem aspiciens, in univer- sitate non credat esse Deum, eam induentem et continentem, et ei insidentem ? Ab eo enim quod est, pendent omnia, nec fieri potest ut sit aliquid, quod in eo quod est, non habeat essentiam. Si ergo in eo sunt omnia, et illud est in omnibus cur eos pudet quod mysterium in dispensatione doceat Deum exstitisse inter homines, qui ne nunc quidem creditur esse extra hominem? Nam etsi modus Dei inter nos prasentiz, non est liic idem qui ille; attamen quod sit in nobis ex quo, nunc, et tunc. plane constat. Atque nunc quidem est in nobis contemperatus, qui naturam continet in essentia ; tunc autem cum nostra natura immista
€1 Ψ. GREGORII NYSSENI fuit Divinitas; et in ea nostre naturz cum divina A Υενόµενον. Ἡ γὰρ ἐχείνου ἀπὺ τοῦ θανάτου
conmmistione, nostra effecta est divina, ut quz a morte sit exempla, et ab adversarii erepta tyran-
οδος, ἀρχὴ τῷ θνητῷ γένει τῆς εἰς τὴν ἀθάνατον ἑπανόδου γίγνεται.
nide. lilius enim a morte reversio, exstitit mortali generi principium reversionis ad vitam ir
talem. CAPUT XXVI.
Sed in examinanda forte justitia et sapientia, qua consideratur in hac dispensatione, adducitur fortasse quispiam, ut existimet fraude hanc viam et rationem a Deo pro nobis fuisse excogitatam. Quod cnim non nuda Divinitate, sed tecta ab hu- manua natura, Deus ab inimico ignoratus, in eum qui dominatum obtinebat, se insinuaverit:, est quodanimodo dolus quidam et circumscriptio, cum git proprium eorum qui decipiunt, ad aliud con- vertere spem eorum, quibus struuntur insidiz, et aliud efficere quam quod fuit speratum. Sed qui aspicit ad veritatem, hoc quoque assentietur omnium maxime esse justilize οἱ sapientiz. Nam justi quidein est. pro meritis unieuique tribuere. Sapientis autem neque justum avertere, neque bonum benignitatis scopum separare a judicio quod fit ex justitia, sed apte et congruenter utra- que inter se conjungere, justitiz quidem tribuendo, quod datur pro meritis ; bonitati antem, quod nen recedatur a scopo benignitatis. Consideremus igi- tur aunon hzc ambo cousiderentur in iis quz facta sunt. Nam par pari pro meritis referre, per quod vicissim decipitur deceptor, ostendit justitiam. Ejus
autem quod fit scopus, est testimonium bonitatis C
ejus qui operatur, Nam justitie quidem est pro- prium unicuique illa tribuere, cujus principia et causas prius jecerat ; quomodo terra convenienter seminibus qux in eam jacta sunt, fructus reddit. Sapientiz autem est, in modo reddendi similia ab eo quod est meiius non discedere. Quo modo cnim cibo pharmacum similiter admiscet, et qui insi- diatur, et qui ei medetur qui appetitus fuit insidiis : sed ille quidem. venenum przbet letiferum, hic autem veneni prebet medicamentum, et. modus curationis minime corrumpit scopum conferendi beneficii; nam etsi ab utrisque in alimento fiat mistio pharmaci, scopum iamen et institutum aspicientes, hunc quidem laudamus, illum autem odimus et aversamur : ita bic quoque, ratione qui- dem justitiz illa recipit deceptor, quorum semina suo libero jecerat arbitrio. Nain ipse quoque deci- pitur objecta hominis specie, qui esca voluptatis hominem prius deceperat. Eorum autem quse fiunt, scopus et institutum habet mutationem ad id quod est melius. Nam ille quidein fraude usus est ad perimendam naturam ; hic autem simil, et justus, et bonus, et sapiens, excogitatam adhibuit dece- ptionem ad salutem ejus qui perierat, per hzc beneficio afficiens non solum eum qui perierat, sed eum quoque qui nobis attulerat interitum. Nam ex eo quod vita quidem mors appropinquavit, luci autem tenebre, interitus aulem incorruptioni , deletur quidem id quod est deterius, et ad id quod
ΚΕΦΑΛ. KQ'.
Ἁλλ' ἴσως τις ἐν τῇ τῆς δικαιοσύνης ἑξετάσ σοφίας τῆς κατὰ τὴν οἰχονομίαν ταύτην θεω( νης, ἑνάγεται πρὸς τὸ νοµίσαι ἁπάτην τινὰ το' µέθοδον ἐπινενοησθαι ὑπὲρ ἡμῶν τῷ zo. 1 οὐ γὀμνῃ τῇ θεότητι, ἀλλ᾽ ὑπὸ τῆς ἀνθρωπίνι σεως χεκαλυμµένῃ, ἀγνοηθέντα παρὰ τοῦ Ἐχθρ θεὸν, ἑντὸς τοῦ κρατοῦντος γενέσθαι, ἁπάτη τἰ τρόπον τινὰ xol παραλογισμὸς, ἐπείπερ ἴδιο
B ἁπατώντων ἐστὶ, τὸ πρὸς ἕτερον τὰς τῶν b
λευομένων ἑἐλπίδας τρέπειν, καὶ ἄλλο παρὰ τὸ σθὲν κατεργάςεσθαι' ἀλλ᾽ ὁ πρὸς τὴν ἀλήθεια' πων, πάντων μάλιστα xal τοῦτο τῆς διχαι. τε χαὶ τῆς σοφίας εἶναι συνθῄσεται. Διχαίου pd ἐστι, τὸ κατ ἀξίαν ἑχάστῳ νέμειν’ σοφοῦ δὲ τὶ παρατρέπειν τὸ δίχαιον, μήτε τὸν ἀγαθὸν τῆς ' θρωπίας σκοπὸν ἀποχωρίζειν τῆς χατὰ τὸ ἑ χρίσεως, ἀλλὰ συνάπτειν ἀλλήλοις εὐμηχάνως τερα, τῇ μὲν διχαιοσύνῃ , τὸ κατ ἀξίαν ἀντιδι τῇ δὲ ἀγαθότητι, τοῦ σχοποῦ τῆς φιλανθρωπί ἑξιστάμενον. Σχοπέσωμεν τοίνυν εἰ μὴ τὰ δύο τοῖς γεγονόαιν ἐνθεωρεῖται. Ἡ μὲν γὰρ «o ἀξίαν ἀντίδοσις , δι ἧς ὁ ἁπατεὼν ἀνταπατᾶτ δίχαιον δείχνυσιν * ὁ δὲ σχοπὸς τοῦ γιγνοµένου, τυρἰα τῆς τοῦ ἐνεργοῦντος ἀγαθότητος vl Ἴδιον μὲν γὰρ τῆς διχαιοσύνης, τὸ ἐχεῖνα
ἑκάστῳ, ὧν τις τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς αἰτίας πι εθάλετο” ὥσπερ ἡ ΥΠ χατὰ τὰ γένη τῶν καταδ των σπερµάτων, xal τοὺς χαρποὺς ἀναδίδωσι. : δὲ τὸ ἓν τῷ τρόπῳ τῆς τῶν ὁμοίων ἀντιδόσε ἐχπεσεῖν τοῦ βελτίονος. Ὥσπερ γὰρ τῷ i ὁμοίως παραμίγνυσι τὸ φάρμαχον, χαὶ ὁ ἔπιθδου, καὶ ὁ τὸν ἐπιθουλευθάντα ἰώμενος' ἀλλ᾽ ὁ μὲν λητήριον, ὁ δὲ τὸ τοῦ δηλητηρίου ἀλεξιτήριο οὐδὲν ὁ τρόπος τῆς θεραπείας, τὸν σκοπὸν τῆς γεσίας διελυµήνατο εἰ γὰρ xoi παρ ἀμφι φαρμάκου µίξις Ev τροφῇ γίγνεται, ἀλλὰ πρ σχοπὸὺν ἀποθλέψαντες, «bv μὲν ἐπαινοῦμεν, | χαλεπαίνοµεν. οὕτω xal ἐνταῦθα, τῷ μὲν x δίχαιον λόγῳ, ἐχεῖνα ὁ ἁπατεὼν ἀντιλαμθάνει, σπέρματα διὰ τῆς ἰδίας προαιρέσεως κχατεθ Απατᾶται γὰρ xal αὐτὸς τῷ τοῦ ἀνθρώπου π ματι, ὁ προαπατἠσας τὸν ἄνθρωπον τῷ τῆς δελεάσµατι. Ὁ δὲ σχοπὸς τῶν γιγνοµένων ἐπὶ τὸ τον τὴν παραλλαγὴν ἔχει. 'O μὲν γὰρ ἐπὶ διο τῆς φύσεως τὴν ἁπάτην ἐνήργησεν' ὁ δὲ δίχαιο χαὶ ἀγαθὺς, xaX σοφὸς, ἐπὶ σωτηρίᾳ τού χα ρέντος τῇ ἐπινοίᾷφ τῆς ἁπάτης ἐχρήσατο, o τὸν ἁπολωλότα διὰ τούτων εὐεργετῶν, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀπώλειαν καθ) ἡμῶν ἑνεργήσαντα. Ἐκ γι προσεγγίσαι τῇ ζωῇ μὲν τὸν θάνατον, τῷ φωτ σχότης, τῇ ἀφθαρσίᾳ δὲ τὴν φθοράν᾽ ἁρανιαμ τοῦ χείρονος γίγνεται, xal εἰς τὸ μῇ ὃν pete Gt; * ὡρέλεια δὲ τοῦ ἁπὸ τούτων χαθαιρομένο'
(9 ORATIO CATECIIETICA. 10 θάπερ γὰρ τῆς ἀτιμοτέρας ὕλης τῷ χρυσῷ χαταµι- A non est fit transitus; et juvatur id quod ex iis
χθείσης, τῇ διὰ τοῦ πυρὸς δαπάνή τὸ ἀλλότριόν τε καὶ ἁπόδλητον οἱ θεραπευταὶ τοῦ χρνσίου χαταναλώσαν- τες, πάλιν ἐπανάγουσι πρὸς τὴν χατὰ φύσιν λαµπη- δόνα τὴν προτιμοτέραν Όλην' οὐχ ἄπονος μέντοι χγί- vetat dj διάχρισις, χρόνῳ τοῦ πυρὸς τῇ ἀναλωτικῇ δύναμει τὸ νόθον ἑξαφανίζοντος,, πλὴν ἀλλά θεραπεία τὶς ἔστι τοῦ χρυσίου, τὸ ἑχταχῆναι παρ) αὐτῷ, «b
7 λύυμῃ τοῦ χαλοῦ ἐγχείμενον ᾿ χατὰ τὸν αὐτὸν τρό- TOv θανάτου xaY φθορᾶς , χαὶ σκότους, xal ei τι xa- χίας ἔχγονον, τῷ εὑρετῇ τοῦ χακοῦ περιφωέντων, ὁ προσεγγισμὸς τῆς θείας δυνάµεως πυρὸς δίχην ἆφα- νισμὸν τοῦ παρὰ φύσιν χατεργασάµενος , εὐξργετεῖ τῇ, ἀφθαρσίᾳ τὴν φύσιν, x&v ἐπίπονος ἡ διάχρισις T. Οὐχοῦν οὗ δ' ἂν παρ) αὐτοῦ τοῦ ἀντιχειμένου μὴ εἶναι
δίχαιόν τε καὶ σωτήριον τὸ γεγονὸς ἀμφιβάλλοιτο,εῖπερ D
εἰς αἴσθησιν τῆς εὑεργεσίας ἕλθοι. Νυνὶ γὰρ χαθάπερ οἱ ἐπὶ θεραπείᾳ τεμνόμενοί τε χαὶ χαιόμενοι χαλεπαί(- νουσ. τοῖς θεραπεύουσι, τῇ ὁδύνῃ τῆς τομῆς δριµυσ- σόµενοι ' εἰ δὲ τὸ ὑγιαίνειν διὰ τούτου προσγένοιτο, χαὶ ἡ zr; χαύσεως ἁλγηδὼν παρέλθοι, χάριν εἴσονται τοῖς τὴν θεραπεία» bx" αὐτοὺς ἑνεργήσασι’ χατὰ τὸν αὐτὸ», τρόπον ταῖς μαχραὶς περιόδοις ἐξαιρεθέντος του χαχοῦ τῆς φύσεως, τοῦ νῦν αὐτοῖς ἁκαταµι- χθέντος xaY συµφνέντος, ἐπειδὰν dj εἰς τὸ ἀρχαῖον ἀποχατάστασις τῶν νῦν Ev καχίᾳ χειµένων γένηται, ὁμόπωνος εὐχαριστία παρὰ πάσης ἔσται τῆς κτίσεως, χαὶ τὼν kv τῇ χαθάρσει χκεχολασµένων, xal τῶν μηδὲ την ἀρχὴν ἑπιδεηθέντων καθάρσεως. Ταῦτα καὶ τὰ {πιαντα παραδίδωσι τὸ µέγα μµυστήριον τῆς θείας ἐνανθρωπίσεως, Δι ὧν γὰρ χατεµίχθη τῇ ἀνθρωπό- τητι, διὰ πάντων τῶν τῆς φύσεως ἰδιωμάτων γενό- µενος, Ὑενέσεώς τε xai ἀνατροφΏς xat αὑξήσεως, xat µέχρ: τῆς τοῦ θανάτου πείρας διεξελθὼν, τὰ προει- βρτµένα πάντα χατείργασται, τόν τε ἄνθρωπον tT. c χαχίας ἐἑλευθερῶν, καὶ αὐτὸν τὸν τῆς χαχίας εὑρετὴν ἑώμενος. "last; γὰρ ἐστιν ἀῤῥωστίας ἡ τοῦ νοσήµατος χάθαρτις, xiv ἐπίπονος 7. ΚΕΦΑΛ. KZ.
᾿Αχόλουθον δὲ πάντως, τὸν πρὺς τὴν φύσω ἡμῶν ἀναχ:,ρνάµενον, διὰ πάντων δέξασθαι τῶν ἱδιωμάτων avrS vhv πρὺς ἡμᾶς συνανάκρασιν. Καθάπερ γὰρ οἱ σὺν ῥύπον τῶν ἱματίων ἐχπλύνοντες, οὗ τὰ μὲν ἑῶσι τῶν µολυσµάτων, τὰ δὲ ἀποῤῥίττουσιν, ἁλλ' àv ἀρχῃς ἄχρι τέλους ἐχχα»αίρουσι τῶν χηλίδων ἅπαν * Όφασμα, ὡς ἂν ὁμότιμον ἑαυτῷ δι) ὅλου τὸ ἱμάτιον ένατο, τὸ χατὰ τὸ ἴσον λαμπρυνθὲν éx τῆς πλύ- St; * οὕτως µολυνθείσης τῇ ἁμαρτίᾳ τῆς ἀνθρωτί- ης qoe, Ev ἀρχὴ τε xal τελευτῇ xai τοῖς διὰ µέσου σὰπιν, ἔδει διὰ πάντων γενέσθαι τὴν ἐχπλύνουσαν δύ- viutv, xai μὴ τὸ μὲν τι θεραπεῦσαι τῷ χαθαρσίῳ, τὸ & περιιδεῖν ἀθεράπευτον τούτου χάριν τῆς ζωῆς ἡμῶν δύο πέρασιν ἑχατέρωθεν διειληµµένης, τὸ χατὰ *bv ἀρχήν φημι xax τὸ τέλος, καθ) ἑχάτερον εὑρίσχε- tm πέρας ἡ διορθωτικὴ τῆς φύσεως δύναμις, xal TK ἀρχῆς ἀφαμένη, xal µέχρι τοῦ τέλους ἑαυτὴν ἐτεκτείνασα, xal τὰ διὸ μέσου τούτων πάντα διαλα- έρσα. Mid; δὲ πτᾶσιν ἀνθρώποις τῆς εἰς τὴν ζωὴν
expurgatur. Quo modo enim si vili materia auro admista, aurifices per ignem, eo consumpto quod erat alienum et rejiciendum, ad naturalem splen- dorem przestantiorem reducunt materiem : neque tamen citra laborem fit illa secretio, cum ignis sua consumendi potestate, tempore deleat id quod est adulterinum : verum enimvero auri quadam est medicatio, quod in ipso eliquetur id quod ad boni exitium in eo positum fuerat : eodem modo etiam cum mors οἱ interitus, et tenebrz, et si quis est alius vitii fetus, inventori mali adnata essent, di- vine virtutis appropinquatio, tanquam ab igne deleto eo quod est prater naturam, naturam in- corruptionis afficit beneficio, etiamsi laboriosa sit secretio. Ergo ne dubitare quidem poterit adver- sarius, quin quod factum est, sit justum et salutare, 8i venerit ad sensum beneficii. Nunc enim quo modo qui ut curentur, secantur et uruntur, ira- scuntur iis qui curant, ut quibus acris et aspera sentialur scctio : quod si acciderit ut per id sani fiant, et dolor transeat sectionis, habebunt gratiam iis qui ipsos curaverint : eodem modo cum per longum temporis ambitum ablatum fuerit nature malum, quod nunc est eis immistum et coahtum, el eorum qui nunc jacent in malis, in antiquum statum facta fucrit restitutio, una νου agentur gratiz ab universa creatura, et ab iis qui castigati fuerunt in purgatione, et ab iis qui ne omnino quidem opus habuerunt ut purgarentur. llec ct quae sunt hujusmodi, tradit. magnum mysterium δυδοερἰῶ a Deo liumanitatis. Per hoc enim quod mistus fuit humanitati, cum fuerit in omnibus nature proprietatibus, nempe generatione, edu- catione et incremento, et. usque ad mortis perva- serit experientiam, effecit ea omnia quz prius dicta sunt, οἱ hominem a vitio liberans, et vitii medens inventori. /gritudinis enim medela est morbi purgatio, etiamsi sit laboriosa. CAPUT XXVII.
Consequens autem erat, ut qui nostra admisce- batur nature, per omnes ejus proprietates susci- peret eam quas nobiscum fiebat contemperationem. Quo modo enim qui vestium sordes abluunt, non
D alia quidem inquinamenta conservaut, alia vero
abstergunt ; sed ab initio ad finem usque totius panni maculas expurgant, ut sit vestimentum ubi- que ejusdem pretii, ex zequo effectum eluendo ni- tidum et splendidum : ita cuin vita huniana peccato essel inquinata, et in principio, et in fine, et in medio, vi et potestate opus habebat per o:nia abluente, et oportebat non hoc quidem expurgare, illud vero relinquere non expurgatum : ita cum vita nostra duobus sit intercepta finibus, nemp^ principio et fine, in utroque fine invenitur vis et potestas nature corrigend;», uti qus el princi- pium attigerit, et porrecta sit usque ad finem, et omnia qus sunt intermedia interceperit. Cum au- tem omnibus liominibus unus sit in vitam aditus,
7A S. GREGORII NYSSENI
undenam oportebat eum qui ad nos ingreditur, A οὔσῃς παρόδου, πόθεν ἔδει τὸν εἰσιόντα mpl
in vita collocari? Ex ccelo ait fortasse qui genus humana originis despuit tanquam turpe et abje- ctum. Sed in celo non erant homines ; nec in vita supermundana versabatur morbus vitii. Qui autem «uin homine commiscebatur, ejus erat scopus οἱ institutum in illa contemperatione, ut prodesset homini. Ubi ergo non erat malum, neque ibi vila degebatur bumana, quemadmodum postulat quis- piam, ut homo illinc Deo conjungatur, imo vero noa homo, sed aliquod simulacrum, et quzdam similitudo hominis?
Quxnam autem fieret nostre naturz correctio, si cum terrestre zegrotasset animal, aliquod aliud ex celestibus divinum suscepisset adventum ? Non potest enim fieri ut curetur quod laborat, nisi pars laborans propriam ac peculiarem aceiplat cu- rationem. Si ergo quod laborabat quidem, fuisset in terra; virtus autem divina id quod lahorabat minime attigisset, aspiciens ad id quod decebat ; fuisset plane homini inutile divinz virlutis nego- tium, in iis versans quz nobiscum nullam habe- bant communionem, In Divinitate enim zeque fuis- set indecorum, si quidem fas est omnino aliquid aliud cogitare indecorum, preter vitium, ei qui- dem qui pusillo et abjecto animo divinam in hoc statuit majestatem et amplitudinem, quod nostre nature proprietatum minime aliquam suscipiat communicationem, nihilo tolerabilior videtur esse
οἰχισθΏναι τῷ Bio; Ἑξ οὑρανοῦ, qnot cuyh πτύων ὡς aloypóv τε χαὶ ἄδοξον τὸ εἶδος τῆς πἰνης Ὑενέσεως. Αλλ οὐκ ἣν Ev οὐρανῷ τὸ à voy * οὐδέ τις ἐν τῇ ὑπερχοσμίῳ ζωῇ καχί ἐπεχωρίασεν. 'O δὲ τῷ ἀνθρώπῳ καταμιγ' τῷ σχοπῷ τῆς ὠφελείας ἐποιεῖτο τὴν συναγί Ἔνθα τοίνυν τὸ χαχὸν οὐχ fv, οὐδὲ ἀνθρώπι λιτεύετο βίος, πῷς ἔπις ητεῖ τις ἐχεῖθεν τῷ 6: πλαχῆναι τὸν ἄνθρωπον, μᾶλλον δὲ οὐχὶ ἄν ἀλλὰ ἀνθρώπου τι εἴδωλον xat ὁμρίωαας
Τίς δ' ἄν ἐγένετο τῆς φύσεως ἡμῶν fj διὀρί τοῦ ἐπιγείου ζώου νενοσηχότος, ἕτερόν τι τά
B νίων τὴν θείαν ἐπιδημίαν ἑδέξατο: Οὐκ ἔστι
ραπευθῆναι τὸν χάμµνοντα, μὴ τοῦ πονοῦντος ἰδιαζόντως δεβαµένου τὴν ἴασιν. Et οὖν τὸ μὲ) ἐπὶ γῆς Tv, d$ δὲ θεία δύναµις τοῦ xápvo ἐφίφατο, πρὸς τὸ ἑαυτῆς βλέπουσα πρέπον στος ἣν τῷ ἀνθρώπῳ ἡ περὶ τὰ μηδὲν ἡμῖν νωνοῦντα τῆς θείας δυνάµεως ἁσχολία. Τὸ
ἀπρεπὶς, ἐπὶ τῆς θεότητος ἴσον, εἴπερ ὅλως ἐστιν ἄλλο τι παρὰ τὴν χαχίαν ἀπρεπὲς
πλὴν τῷ μιχροψύχως ἐν τούτῳ χρίνοντι τὶ µεγαλειότητα, bv. τῷ μὴ] δἐξασθαι τῶν τῆς ἡμῶν ἰδιωμάτων τὴν κοινωνίαν, οὐδὲν μᾶλλο μυθεῖται τὸ ἄδοξον οὐρανίῳ σώματι, f) exc σχηματισθῆναι τὸ θεῖον. Too yàp ὑγίστου xt σίτου χατὰ τὸ Όψος τῆς φύσεως, ἡ χτίσις md
turpitudo et dedecus, quod Deus ccelestis corporis C τὸ ἶσον ἐπὶ τὸ χάτω ἀφέστηχε, xai ὁμοτίμι
figuram susceperit quam terrestris. Ab ejus enim qui est altissimus, et ad cujus altitudinem non patet aditus, natura ex equo distat. omnis crea- tura, et sunt omnia ei vqualiter subjecta. Nam id quod est ejusmodi, ut ad id omnino non pateat aditus, non alicui quidem przbhet aditum, aliquid vero ad ipsum non potest appropinquare; sed ex equo universa quz sunt, superat et supereminet. Neque ergo terra est remotior a suprema illa di- gnitale, neque colum propinquius; neque quia vitam degunt in utroque elemento, hac in re quid- quam a se invicem differunt, ut alia quidem attin- gant naturam ad quam non patet aditus, alia vero ab ea secernantur. Nom sic quidem existima- remus, vim illam ac potestatem qux omnia conti- net, non ex $quo per omnia pervadere; sed inm alis quidem eam esse abundantiorem; in aliis vero magis deficere; et ex majoris minorisque dif- ferentia compositus ex consequenti apparebit Deus, uL qui sibi ipsi non conveniat, siquidem procul es$o a nobis existimetur ratione nature; alicui nutem alii appropiuquans, ex eo quod prope sit, facile possit apprehendi. Sed vera ratio, in excelsa et sublimi illa auctoritate, neque deorsum aspicit, neque sursum per comparationem. Omnia enim ex mquo sunt subjecta potestati illi quz praeest omni-
τὸ πᾶν ὑποθέθηχε. Τὸ γὰρ xa8ólou ἀπρόι vt μέν ἐστι προσιτὸν, τῷ δὲ ἁπροσπέλαστι ἐπίσης πάντων τῶν ὄντων ὑπερανέστηχεν. ( ἡ Υἡ ποῤῥωτέρω τῆς ἀξίας ἐστὶ, οὔτε obpan σιέστερος, οὔτε τὰ ἐν ἑχατέρῳ τῶν στοιχείω! τώµενα, διαφέρει τι ἀλλήλων ἐν τῷ μέρει το τὰ μὲν ἐφάπτεσθαι τῆς ἀπροσίτου φύσεως, τὰ κρίνεσθαι, f| οὔτε y' ἂν μήτε διὰ πάντων ἐπ Ίχειν τὴν τὸ πᾶν ἐπιχρατοῦσαν δύναμιν ὑπι μεν, ἀλλ᾽ ἕν «tot πλεονάζουσαν, Ey ἑτέροις i pav εἶναι, χαὶ τῇ πρὸς τὸ ἔλαττόν τε xol π ἧττον διαφορᾷ σύνθετον Ex τοῦ ἀχολούθου : ἀναφανῆσεται, αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ μὴ συμθαῖνο ἡμῶν πόὀῤῥωθεν ὑπονοοῖτο εἶναι τῷ λόγῳ Get * ἑτέρῳ δέ τινι γειτνιῶν, καὶ εὔληπτοι σύνεγγυς Ὑίγνοιτο. 'AXX' ὁ ἀλτθῆς λόγος ὑνπηλῆς ἀξίας, οὔτε χάτω βλέπει διὰ συγ οὔτε ἄνω. Πάντα γὰρ χατὰ τὸ ἴσον τὴν τοῦ ἐπιστατοῦσαν δύναμιν ὑποθέθηχεν. Ὥστε εἰ γειον φύσιν ἀναξίαν τῆς πρὸς τὸ θεῖον ο συμπλοχῆς, οὐδ' ἂν ἄλλη τις εὑρεθείη τι ἄξιαν El δὲ ἐπίσης πάντα τῆς ἀξίας ἀπολιμπάνεται, πον ἐστὶ τῷ Oeo «b εὑεργετεῖν τὸν δεόµενι τοίνυν ἣν ἡ νόσος, ἐχεῖ φοιτῆσαι τὴν ἰωμένι ιν ὁμολογοῦντες, τί ἔξω τῆς θεοπρεποῦς ὑπ πεπιστεύχαµεν;
bus. Quamobrem si terrestrem — naturam existimabunt indignam quz cum Deo connectatu wlla invenietur digna. Quod si ex vqwo omnia sunt indigna : unum superest, quod Deo
73 . QRATIO CATECHETICA. ?5
niat, nimirum egenti benefaeerc :
ubi est ergo morbus, illuc medicatricem venire potestatem ους»
iteutes, quidnam credimus alienum ab eo quod uL decet de Deo est existimandum?
ΚΕΦΑΛ. ΚΗ..
Αλλὰ χωμφδοῦσι τὴν φύσιν ἡμῶν, χαὶ τὸν τῆς γεννήσεως ἡμῶν τρόπον διαθρυλλοῦσι, xal οἵονται διὰ τούτων ἑἐπιγέλαστον ποιεῖν τὸ μυστήριον’ ὡς ἀπρεπὲς ὃν τῷ Θεῷ, διὰ τοιαύτης εἰσόδου τῆς τοῦ ἀνθρωπίνου βίου κοινωνίας ἐφάφασθαι. Αλλ' ἤδη περὶ τούτου xai ἓν τοῖς ἔμπροσθεν εἴρηται λόγοις, ἅτι µόνον αἰσχρὸν τῇ ἑαυτοῦ φῦσει τὸ χαχόν ἐστι, xiv εἴ τι πρὸς τὴν καχίαν οἰχείως ἔχῃ. Ἡ δὲ τῆς φύσεως ἀχολουθία, Oclp βουλήµατι χα) vópto δια- ςαχθεῖσα, πόῤῥω τῆς χατὰ χαχίαν ἐστὶ διαθολῆς. ^H οὕτω Y' ἂν ἐπὶ τὸν δημιουογὸν ἡ χατηγορία τῆς φύ- σεως ἑπανίοι, eU τι τῶν περὶ αὐτὴν ὡς αἰσχρὸν καὶ ἀπρεπὲς διαθάἀλλοιτο. El οὖν